Borges
Problemi i Nirvana-s
Me pohue se tërheqja që ushtron budizmi mbi mendjet e imagjinatat oksidentale rrijedh nga fjala nirvana është sak një egzagjerim por që gjithsesi përmban një pjesëz të vërtete. Duket e pamundur, në fakt, që një fjalë kaq tingullore dhe enigmatike të mos ketë në vetvete diç të çmuar. Letrarët europianë e amerikanë e përdorin, prose rrallë në kuptimin fillimor; mjafton me kujtue argjentinasin Lugones, që e përdorpër të shenjuar limontinë e konfuzionin:
e vagtë një tutë e mësyn
e përfund e shenjon
nga ajo nirvana pa formë…
Më pak eufonike është forma nibbana e ajo kineze, ni-pan. Nirvana është fjala sanskrite që, etimologjikisht, vlen «fikje», «shuarje»; mudnd edhe të përkthehet me «shuarjen» e «fikjen». Fjala vjen ndoresh, përderisa testet klasike të budizmit e kanë zakon me e krahasue ndërgjegjen me flakën e një llambe, që është e s’është e njejta në orë të ndryshme të natës.
Nuk e krijoi Buda këtë zë, që përdoret edhe nga janistët. Te Mahabharata flitet për Nirvana e shpesh për brahma-nirvana-n, shuarje në Brahma. Shprehja «me u fikë në Brahma, me u fikë në hyjni» sugjeron një pikël që humbet në oqean a një xixë që zhduket në zjarrin kozmik. Daussen vëzhgon se, për indianët, shpriti individual është i gjithë oqeani e i gjithë zjarri. Në shumë pasazhe Nirvana ëhstë simbol i Brahams e i lumturisë; me u fikë në Brahma është të rrokësh me mendje se je Brahma.
Kurse budizmi, duke paraprirë Hume-in, mohon ndërgegjen e materies, objektin e subjektin, shpirtine hyjninë. Për Upanshadas-et[1] proçesi kozmik është ëndrra e një zoti; për budizmin egziston një ëndërr pa ëndërrues. Prapa ëndrrës dhe poshtë saj nuk ka asgjë. Nirvana është shpëtimi i vetëm.
Studiuesit e parë europianë e theksuan karakterin negativ të Nirvanës; P. Dahlmann e quajti «abis ateizmi e nihilizmi»; Burnof e përktheu anéantissement, asgjësim; Schopenhauer, që aq i ka influencuar interpretimet oksidentale të doktrinës së Budës, e konsideron Nirvanën një eufemizëm për fjalën asgjë: «Për atë ku ka vdekur vullneti, ky univers kaq real me udhët e qumështit e diejt e tij është, tekstualisht, asgjë». Rhys Davis, me të tjerë, na kujton se Nirvana është një gjendje që mund të arrihet në këtë jetë e konsiston jo në një shuarje të ndërgjegjes, por të tremëkateve kryesore: sensualiteti, ligësia e injoranca. Pischel flet për shuatjen e etjes, trishna. Mbërritur Nirvana para vdekjes, veprimit e shenjtit s’ projektojnë më asnjë karma; ai mudn të falë mirësi a të kryejë krime pa gjeneruar kjo gjë shpërblime a dënime, prejse është liruar nga Rrota e nuk do rilindet.
Buda, nën fikun e shenjtë, arriti Niravana-n; dyzet vjet më vonë, kur vdiq përgjithnjë trupi i tij fizik, parinirvanan a nirvana e plotë. Në të vërtetë universi duhet të prâjë për të shëlbuarin nga çasti kur ai e kupton natyrën e tij iluzore. Mbas zbulesës së tmerrshme duhet të vdesë, siç vdes ai që e ka parë Zoti sy në sy (Jehovai, mbi Sinai, i tha Moisiut: «Nuk do mundesh me më pa në fytyrë, spese askush s’ do mudn të më shohë e të jetojë»). Në tekstet e Vedanatas lexohet se njeriu vazhdon të jetojë pas zbulesës si tornoja e poçarit vijon të vërtitet pasiqë vazoja ka përfunduar. Ai jeton prej impulsit të akteve që kryen para zbulesës; ato që kryen më pas s’ kanë pasoja. Jivan-mukti (i shpëtuari në gjallje) vijon të jetojë si dikush që ëndërron duke e ditur se po ëndërron e lejon që ëndrra të rrjedhë. Sankara propozon këtë sqarim: «Sikundër njeriu syçartall nuk sheh një herë por dy, por e di se ka vetëm një, ashtu njeriu i shpëtuar vijon me e perceptue botën shqisore por e din se është e rreme».
Dahlmann citon në një pasazh epik: «Sukses e mossukses, jetë e vdekje, kënaqësi fizike e dhimbje fizike; nuk jam mik as armik i këtyre sajimeve». Në tantrat, tekstet që ilustrojnë një degjenerim të budizmit të ndodhur në shekullin e nëntë, gjejmë reduktime në absurd të këtij pasazhi: «Par atë një fije kashte është një xhevahir... një gjellë si balta; një himn lavdi si dhimbja, qielli si ferri, e keqja si e mira».
Neofitet pregaditen për Nirvana-n nëpërmjet ushtrimesh të përditshme irrealiteti. Duke ecur rrugës, duke bisueduar, duke ngrënë, duke pirë, duhet të reflektojnë se aktet të tilla janë kalimtare e iluzore e se nukpresupozojnë një aktor, një subjekt të përhershëm.
Për mistikët hebrenj, kristianë e islamikë imazhet ku shprehet ekstaza janë përgjithësisht të një natyre atnore a dasmore; për budizmin, Nirvana është «porti i strehës, ishull mes përrenjsh, shpellë e freskët, bregu tjetër, aytet i shenjtë, panacea (bukënore), ambrosia, ujë që e prân etjen e pasioneve, breg ku gjejnë shpëtim anijembyturit e lumit të cikleve». Në Pyetjet e Mbretit Milinda lexohet se Nirvana është e pakohë dhe se shqisat nuk mund ta perceptojnë. Edhe pse arrihet me anë të një sërë shkasesh, Nirvana u paraprin dhe egziston jashtë tyre; përmasa e saj dhe kohëzgjatja e saj, në fund, janë të parrokshme (të pathënshme). Hermann Oldenberg vrojton se budistët e konceptojnë metafizikisht si një vend ku të shëlbyerit pushojnë; thuhet «me hy në Nirvana». Në Pyetjet e Mbretit Milinda shkruehet se, sikundër lumenjtë hyjnë në det e ky nuk mbushet, qeniet hyjnë në Nirvana pa e ngopur kurrë. Mund të kujtojmë frazën analoge të Ekleziastit: «Të gjithë lumenjtë shkojnë në det e deti s’zmadhohet», sipas variantit të Cipriano di Valera-s.
Mbase enigma e Nirvana-s është identike me enigmën e gjumit; te Upanishidas-et lexohet se njerëzit e zhytur në gjumë të thellë janë universi. Sipas Satkhyam, kondita e shpirtit në gjumë të thellë është po ajo që do mbërrijë pas çlirimit. Jeta e çliruar është si një pasqyrë ku s’prehet asnjë refleks.
Studiuesi austriak Erich Frauwallner në Geschihte der indischer Philosofie (Salsburg, 1953) ka përtëritur idenë toë të Niravana-s me anë të studimit të domethanies së kësaj fjale n’ epokën e Budës. E dijmë saora se Nirvana don me thanë «shuarje». Për ne shuarja e një flake barazvlen me asgjësimin e saj; për indianët flaka egziston para se të ndizet e tejzgjat pasi të jetë shuar. Me ndezë një zjarr është ta bësh të dukshme; me e shue është me e zhdukë, jo me e shkatërrue. Po kjo, sipas Budës, ndodh me ndërgjegjen: kur pranojmë trupin e ndjejmë; kur trupi vdes ajo zhduket, por s’prân s’egzistuari. Duke folut opër Nirava-n, Buda përdor fjalë pozitive; flet për një sferë të Nirvana-s që është një qytet i Nirvana-s.
Aprendistati i Nirvana-s është esencialja e doktrinës së predikuar nga Buda. Ky e pati arritur njohjen e të gjithë mistereve t’universit, por ajo që i vuri vetes detyrë me mësue ishte mënyra me u çlirue nga Samsara a bota e njohjeve. Tekstet flasin për doktrinë e grushtit të mbedhur, që mban dijen universale, a të dorës së hapur, që shpërndan të vërtetat që na nevojiten. Një traditë referon se Buda i tregoi një gjethe dishepujvee u tha se lidhja mes asaj gjethje dhe mijërava që popullonin pemët e pyllit ishte e njëjta që gjallonte mes asaj çka kish mësuar e dijet e tij të pafundme.
kthyer për Rafinerinë nga Kantor
Nessun commento:
Posta un commento