Sfera e Pascal-it
Ndoshta historia e përbotshme është historia e disa metaforave. Me përvijue një kapitull të kësaj historie ka me qenë qëllimi i këtij shënimi.
Gjashtë shekuj para erës kristiane, rapsodi Ksenofan nga Kolofonia, i lodhur nga vargjet e Homerit që recitonte qytet më qytet, dënoi poetët që i patën mveshur përngjasime antropomorfike perëndive dhe u propozoi grekëve një Zot të vetëm, i cili qenka një sferë e përjetshme. Në Timeun e Platonit shkruhet se sfera është trupi më i përkryer e më njëtrajtësor, pse të gjitha pikat e sipërfaqes janë të barazlarguara prej qendrës; Olaf Gigon-i (Unsprung der grieschen Philosophie, 183) pohon se Ksenofani foli në mënyrë analogjike; Zoti qenka sferoid, sepse një trajtë e tillë është më e mira, ose më e përshtatshmja, për me përfaqësue hyjninë. Parmeneidi, dyzet vjet më vonë e përsëriti atë imazh (qënia i ngjan një sfere të rrumbullokasur përsosmërisht, forca e së cilës është kostante prej qendrës kah cilido drejtim"); Kaloxhero dhe Modolfi argumentojnë se ai rroku me intuitë një sferë të pafundme, a në zmadhim të pafundëm dhe se fjalët e shënuara kanë një kuptim dinamik (Alberelli, Gli Eleati, 148). Parmeneidi dha mësim në Itali; pak vjet mbas vdekjes së tij siçiliani Empedokli prej Agrixhentos thuri një kozmogoni të hollësishme; te kjo gjendet një pjesë ku thërrmijat e tokës, ujit, ajrit e zjarrit formojnë një sferë pafund "Sphairos-in e rrumbullakët" që galdon në vetminë e vet qarkore.
Historia e përbotshme vazhdoi rrjedhën e saj, perënditë tëpër njerzore që Ksenofani pati sulmuar u turpëruan duke rënë në nivelin e sajimeve poetike apo të demonëve, por u përfol se njëri syresh Hermes Trismegjisti 1, kishte diktuar një numër të pacaktuar librash (42, simbas Klementit nga Aleksandria; 20 000, simbas Jiambilikut; 36. 525 simbas priftënve të Thot-it 2, që është vetë Hermesi) në faqet e të cilëve qenë shkruar të gjitha gjërat. Fragmente prej kësaj biblioteke mikluese, të përpiluar ja të farkëtuar duke filluar prej shekullit të III -të, formojnë atë që quhet Corpus Hermeticum; në njërin prej tyre, ja në Ascelpio edhe ky i atribuar Trismegjistit, teologu francez Alain De Lille – Alanus de Insulis – zbuloi në fundin e shekullit të XII këtë formulë, që kohët e mëvonshme s'do linin në harresë: "Zoti është një sferë që mund të kapet veç prej intelektit (intelligible), qendra e së cilës është gjithkund dhe perimetri askurrkund." Presokratikët kishin folur për një sferë pa fund; Alberelli (sikurse para tij Aristoteli) mendon se të folurit në këtë mënyrë përbën një contradictio in adjecto, sepse në këtë fjali kryefjala e kallëzuesi asgjësohen njëra me tjetrin; kjo mundet edhe me qenë e vërtetë, gjithsesi formula e librave hermetikë na lejon, gati, me e rrokë me intuitë atë sferë. Në shekullin e XIII-të, ky imazh u rishfaq te simboliku Roman de la Rose, i cili ia mvesh Platonit, sidhe te enciklopedia Speculum Triplex; në XVI -tin, kapitulli i fundit i librit të fundit të Pantagruel-it zuri me ngoje atë "sferën intelektuale, qendra e së cilës është gjithandej e perimetri kurrkund, që quajnë Zot." Për mendjen mesjetare, kuptimi qe i qartë: Zoti ndodhet te secila prej krijesave të tij, por asnjëra nuk E kufizon. " Qielli, qielli i qiellit s' të mban dot."
pati thanë Salomoni (Mbretrit, 8, 27); metafora gjeometrike dukej si shënim shpjegues i atyre fjalëve.
Poema e Dante ka trashëguar astronominë ptolomejane, që për njëmijë e katërqind vjet pati qeverisur imagjinatën njerëzore. Toka zë qendrën e botës. Është një sferë e palëvizshme; rrotull i sillen nëntë sfera bashkëqendrore. Shtatë të parat janë qiejt planetarë (të Hënës, Mërkurit, Afërditës, Diellit, Marsit, Jupiterit, Saturnit) ; e teta, qielli i yjeve të ngulura (fikse), e nënta, qielli i quajtur I Pari Lëvizës. Kjo është e rrethuar prej T'Eprit (Empireo-s), që është prej drite. Krejt ky aparat i përpunuar sferash boshe, të tejpashme e rrotulluese (njëri prej sistemeve lypte 45), kishte mbërritë me u ba nevojë mendore; De Hypothesibus motum coelestium commentarioles është titulli që Koperniku, mohues i Aristotelit, i vuri dorëshkrimit që ndërroi shikim tonë për kozmosin. Për një njeri, Xhordano Brunon, thyerja e makinazheve yllësore qe një çlirim. Ai shpalli, te Cena delle ceneri, se bota është pasoja e pafundme e një shkaku të pafundëm dhe se hyjnia është e afërt, "duke qenë se është mbrenda nesh akoma më shumë sesa na vetë jemi mbrenda nesh. "Kërkoi fjalët për me ia tregue njerëzve hapsirën kopernikjane dhe te një faqe e famshme shtypi: "Mundemi me pohue me siguri se universi është i tëri qendër, apo se qendra e universit gjendet gjithandej dhe perimetri askurrkund" (De la causa, principio ed uno, V).
Kjo u shkrua me galdim, më 1584, endè në dritën e Rilindjes; shtatëdhjetë vjet më vonë, asgjë s'kish mbetë si pasqyrim i atij afshi dhe njerëzit u ndjenë të humbur në kohë dhe hapsirë. Në kohë, sepse në qoftë se e ardhmja dhe e kaluara janë të pafundme, saktësisht nuk do të ketë një kur në hapsirë. Në hapsirë, sepse nëse çdo qenie është e barazlarguar nga pafundësia nuk do ketë as edhe një ku. Asnjëri nuk është në asnjë ditë, në asnjë vend; askush s'e njeh fytyrën e vet. Gjatë Rilindjes njerëzimi besoi se pat arritur moshën virile dhe e shpalli këtë prej gojës së Bruno-s, Campanella-s Bacon-it. Në shekullin e XVII, kjo u shtyp nga një ndjesi plakje; për t'u justifikuar çkalli besimin e një degjenerimi të ngadalshëm e fatal të gjitha krijesave, për shkak të mëkatit të Adamit.
(Në kapitullin e parë të Zanafillës thuhet se "të gjitha ditët e Mathuzalemit qenë nëntëqind e shtatëdhjetë e nëntë vjet"; te i gjashti se "kishte gjigantë mbi tokë atyre ditëve.") Elegjia Anatomy of the World, e John Donne, u ankua ndaj jetës shumë të shkurtë dhe shtatsisë së stërvocërr të njerëzve të tashëm, të cilët na qenkërkan të ngjashëm me zanat e pigmejtë; Milton simbas biografisë së Johnson-it, droi se lloji epik qe pamundësuar tashmë në tokë; Glanvill qe i mendimit se Adami, "Medalja e krijuar prej Zotit", gëzonte një shikim teleskopik dhe mikroskopik; Robert South, me shprehi të bujshme, shkroi: "Një Aristotel nuk qe tjetër në mos mohimi i Adamit dhe Athina, çka mbetej prej Parajsës tokësore." Në atë shekull të pashpirt, hapësira absolute që pati qenë një çlirim për Brunon, qe një labirint dhe një humnerë për Pascal-in. Ky neveriste universin e do kishte pasë dashur me e adhurue Zotin, por Zoti, për 'të, ishte më pak real se i neverituri univers. Përvojti faktin se kupa qiellore nuk fliste, krahasoi jetën tonë me atë të anijembyturve në një ujdhesë të shkretë. Ndjeu peshën e paprâ të botës fizike, ndjeu marramendje, frikë e vetmi të paskaj e i shkriu në fjalë të tjera: "Natyra është një sferë e pafundme, qendra e të cilës është gjithkund e perimetri askurrkund." Kështu e boton Brunschvigg tekstin, por botimi kritik i Tourneau-së (1941) që riprodhon fshirjet dhe hezitimet e dorëshkrimit, na zbulon se Pascal-i fillimisht shkroi effroyable: "Një sferë e frikshme, qendra e të cilës është gjithkund e perimetri askurrkund. "
Ndoshta historia e përbotshme është historia e intonimit të ndryshëm të disa metaforave.
Nessun commento:
Posta un commento