I PAPËRMENDSHMI
Ishim të ulur, në një mbasdite të vonë, në një vorr pa gur të shekullit XII, në vorrezat e vjetra të Arkhamit, duke spekulluar mbi t’Papërmendshmin.
Duke parë në drejtim të shelgut të stërmadh të vorrezës, trungu i të cilit ishte thuajse i kapluar prej një pllake antike të palexueshme, unë kisha shprehur një vëzhgim mbi të ushqyerin makabër dhe të pathënshëm, që ato rrënjë të mëdha duhet të thithnin në tokën e gërbulur e ngjyrë hiri përposh, por miku im e gjykoi si një absurditet. Më tha që asnjë ushqim i çuditshëm mund të arrinte tek ajo pemë, sepse ndër vorre nuk kishte kufoma prej njëqind vjetësh.
Për me tepër, shtoi, të folurit tim i vazhdueshëm për gjëra të «papërmendshme» e të «pathënëshme», ishte një fiksim fort fëminor, krejt në sintoni me nivelin e ultë artistik të prodhimit tim letrar.
I bëja qejfin vetes kur i zbukuroja tregimet që shkruaja me skena dhe tinguj që paralizonin aftësitë e «heronjëve» të mi, duke i boshatisur nga çdo kurajë, e duke i shkulluar deri në atë pikë, sa këto nuk ia dilnin me fjalë të tregonin çfarë kishin sprovuar.
Njohja jonë e gjërave, tha, ndodhte nëpërmjet perceptimit ndijor dhe nëpërmjet intuitave tona fetare; prandaj është gati e pamundur të përshkruash një objekt a një spektakël të cilët nuk mund të shpjegoheshin qartë nëpërmjet përkufizimeve ose doktrinave ortodokse të teologjisë, mundësisht ajo e Kongregacionistëve, me të gjitha modifikimet që tradita ose Sir Arthur Conan Doyle mund t’i shtonin.
Me këtë mik- Joel Manton - shpesh qeshë përfshirë në disertacione të ndejshme. Ishte drejtori i East High School, lindur e rritur në Boston, i mbushur me shurdhëri të vetëkënaqur ndaj hipertoneve të buta të jetës në New England.
Opinion i tij ishte që vetëm eksperiencat tona normale dhe objektive mund të marrin vlerë estetike, dhe që detyra e artistit nuk është veç të tërheqë a të emocionojë me aksionin, rrëmbimin apo mahitjen por mbi të gjitha është që të mbajë te lexuesin një interes të qetë dhe një miratim të paqtë, nëpërmjet një përshkrimi të saktë e të detajuar të fakteve të përditshme.
Keqmiratonte, sidomos, ankthin tim për mistiken dhe të pashpjegueshmen; në fakt megjithëse besonte tek e Mbinatyrshmja me një bindje akoma më të fortë se bindja ime, nuk do të pranonte kurrë që kjo të bëhej argument i një trajtimi letrar.
Fakti që një mendje të merrte kënaqësinë më të madhe prej arrative nga e zakonshmja dhe në rikompozimin në mënyrë origjinale dhe dramatike imazhe që zakonisht shpoetizohen për inerci a për lodhje duke i ngjitur te modelet e amshta të jetës së reale, ishte diçka virtualisht e pabesueshme për intelektin e tij logjik, praktik dhe shqeto.
Me atë, çdo gjë dhe ndjesi gjenin dimensionin e duhur, cilësinë e saktë, shkakun dhe efektin e tyre. Dhe, megjithëse perceptonte vagtazi se mendja nganjëherë ka vizione dhe ndjesi të një natyre më pak të përpiktë dhe gjeometrike, ndjehej i justifikuar në të vënit e një kufiri arbitrar që ndante çdo gjë që nuk mund të kuptohej e ndjehej prej qytetarit të mesëm.
Nga ana tjetër, ishte gati i sigurt që asgjë s’mund të ishte me të vërtetë e «Papërmendëshme». Kjo ide i tingëllonte absurde.
Edhe pse kuptoja mirë panevojshmërinë e argumentimeve të mija fantastike he metafizike përkundrejt vendosmërisë së tij prej ortodoksi të bindur , kishte diçka në atë takim masditeje që më shtynte të isha më polemik se zakonisht. Lapidaret në rrënim, pemët e moçme dhe çatitë e vjetra bizare, të qytezës antike të vizituar nga shtrigat që shtriheshin përreth atij skenari, ishin të gjithë elementë që kombinoheshin për të ndezur shpirtin tim në mbrojtje të punës sime. Së shpejti u ndodha në një territor të vështirë.
Nuk ishte e vështirë, në të vërtetë, ta kundërsulmoja, sepse e dija që Joel Manton, ishte hedhur kundër besëtytnive të shumta të vegjëlisë, që klasat e kulturuara prej kohësh i kishin braktisur. Bestytni si shfaqja e të vdekurve në vende të largëta, ose imazhi i ngelur mbi xhama i fytyrave të vjetra që kishin parë jetën nëpërmjet dritareve.
T’i besosh akoma këtyre llafeve të gjysheve, këmbëngula, tregonte praninë e një besimi në ekzistencën e lugetërve që linin tokën dhe braktisnin trupat e tyre. Tregonte dhe aftësinë e të besuarit në fenomene që tejkalojnë njohurinë normale sepse, nëse një i vdekur mund të transmetojë pamjen e tij të shikueshme ose të prekshëm në botë, a nëpër shekuj, si mund të jetë absurde të imagjinosh se shtëpitë e braktisura gëlojnë nga krijesa të çuditshme në pritje, apo se vorreza të vjetra luzmojnë prej inteligjencash të frikshme të çmishëruara prej brezash?
Dhe prej momentit që shpirti, prej vetë përkufizimit të shpërfaqjeve që i atribuojnë, nuk mund kufizohet prej asnjë ligji të materies, pse qenkej çmenduri të imagjinoheshin të vdekurit fizikisht të gjallë me një formë konkrete – ose pa formë – që spektatorëve njerëzor u duken absolutisht e tmerrësisht «të papërmendshëm»?
Duke reflektuar mbi këto gjëra, i thashë mikut tim, duke i mëshuar bindjes sime, se «gjykimi i shëndosh» është thjesht një e vetëm një mungesë imagjinate dhe fleksibiliteti mendor.
Tashmë kishte rënë muzgu, por asnjëri nga të dy nuk e kishte ndërmend ta ndërpriste bisedën. Manton nuk dukej aspak i impresionuar prej argumentimeve të mija, dhe vazhdonte me kryeneçësi të më kundërshtonte, me atë bindjen e palëkundshme në opinionet e tij, të cilës i detyrohej për respektin e madh që gëzonte si mësues. Unë, nga ana ime isha tepër i bindur se isha në të drejtën, që të kisha frikë humbjen.
Ra terri, dhe në disa dritare të largëta u ndezën drita të dobëta por ne nuk luajtëm nga vendi. Stoli ynë që u bë vorri ishte i rehatshëm, dhe e dija që miku im praktik nuk kishte aspak frikë prej të çarës errëzezë që qe hapur afër nesh, në ndërtesën e vjetër, të mësymur nga rrënjët, as nga terri që rrethonte shtëpinë e shekullit të XII e lëkundshme dhe e braktisur, që ndodhej ndërmjet nesh dhe rrugës më të afërt me drita.
Atje, në errësirë, në vorrin e çarë prej pemës, vazhdonim të flisnim për të Papërmendshmin, dhe, kur miku im e pat kryer qeshjen e vet tallëse, i fola për të vërtetën e tmerrshme që qëndronte pas tregimit me të cilin ishte tallur më shumë.
Tregimi im quhej Dritarja në papafingo, dhe ishte shfaqur në numrin e janarit 1922 të Whispers.
Në shumë raste, sidomos në bregun jugor dhe mbi Paqësor, e kishin tërhequr nga tregu revistën, për shkak të disa vajzukeve të trembura, por New England nuk ishte impresionuar fare, dhe ekstravagancave të mija i ishte përgjigjur me një ngritje supesh.
Fakti – lajmërohej lexuesi – ishte një prej atyre që fillonin prej një pikëvështrimi biologjikisht të pamundur; ishte vetëm një tjetër nga ato thashethemet absurde të fshatit që Cotton Mather kishte qenë aq naiv sa i kishte futur aksidentalisht në Magnalia Christi Americana e tij kaotike, dhe kaq pa bazë konkrete, sa ai vetë kishte preferuar të mos përmendte emrin e vendit ku kishte ndodhur tmerri.
Dhe për sa i përket mënyrës se si kishte ndodhur, unë kisha e fryrë shënimin e thatë të mistikut të vjetër... çka ishte ekstravagante dhe tipike e një kopisti të vogël me shumë fantazi.
Mather, në të vërtetë, kishte thënë që krijesa pat lindur, por asnjërit – përveç atyre që kërkojnë se s’bën sensacionalen – nuk ia merrte mendja se jetonte natën duke parë mbas dritareve, dhe duke u fshehur në tarracë të shtëpisë – me shpirt e trup – derisa dikush, shekuj më vonë e kishte parë te dritarja. Por ai «dikush» nuk dinte të shpjegonte se çka ia kishte thinjur flokët.
Këto detaje ishin paçavure të dukshme, dhe për mikun tim Manthon nuk qe nevoja ngulmonte shumë për të shfaqur absurditetin e faktit.
Pastaj i thashë se çfarë kisha gjetur në një ditar të vjetër të mbajtur prej 1706-s deri në 1723-shin, që pat dalë në dritë nga letrat e një familje më pak se një milje larg nga vendi ku ishim ulur. I thashë edhe për shenjat absolutisht të vërteta, në gjoksin dhe shpinën e paraardhësit tim, që përshkruheshin në ditar. I tregova edhe për frikat e tjera të banorëve të asaj krahine, dhe se si për breza të tërë vazhdohej të flitej; po ashtu dhe për çmendurinë e vërtetë që kishte zënë djalin, që në 1793-shin pati hyrë në shtëpinë e braktisur për të ekzaminuar disa gjurmë qe dyshohej që ishin aty.
Kishte qenë një fakt i mbinatyrshëm: pra nuk ishte për t’u habitur që në atë shekull puritan, disa studentëve fort të impresionueshëm nga Massachusetts, u kishin hyrë dridhmat.
Dihet shumë pak për atë çfarë fshihet pas misterit, e pra është një ulcera e tmerrshme që fryhet dhe kalbëzohet në disa shfaqje demoniake. Tmerri djallëzor është një rreze drite e frikshme e drejtuar mbi atë që zien në mendjet e trazuara të njerëzve, por, dhe kjo ishte një çikërrimë.
Nuk kishte asnjë bukuri, asnjë liri. Mund ta kuptojmë prej asaj që ngelet në arkitekturën e shtëpive dhe te sendet e familjes, ose nga sermonët e helmatisura të mbajtura gjatë riteve fetare.
Dhe brenda asaj këmishe force të ndryshkur, fshiheshin tmerre të pakuptueshme, perversione dhe djallëzi. Ishte aty, në të vërtetë, apoteoza e të Papërmendshmit.
Cotton Mather, në atë demoniakun Libri i gjashtë që kurrkush nuk duhet të lexojë mbas muzgut, nuk kurseu asnjë fjalë të tmerrshme teksa lëshonte anatemën e tij. I rreptë si një profet hebre, dhe lakonik e pa ndonjë habi siç nuk mund të jetë kurrkush tjetër mbas tij, foli për një përbindësh që i dha jetën një krijese që ishte më shumë se një përbindësh por më pak se një njeri – krijesa me shikim blasfem – dhe për pijanecin fatzi ulëritës që kishin varur ngase kishte pa atë shikim.
I tregoi këto me fjalë të pakta e të sakta, po nuk përmendi as shkarazi atë që ndodhi më vonë. Ndoshta ngaqë s’e dinte apo ndoshta se e dinte dhe nuk guxonte ta thoshte. Kishte të tjerë që e dinin po nuk kishin guxim ta thoshin: nuk ka asnjë referim të njohur përse pëshpëritej për bravën e derës tek e cila çonin shkallët e papafingos së shtëpisë së një plaku pa fëmijë, i sëmurë e i hidhëruar, që kishte ngritur një lapidar pa emër afër një vorri të urryer, edhe pse disa legjenda të paqarta mund të ngrinin gjakun më të lëngshëm.
Gjithçka ndodhet në ditarin e vjetër që kam gjetur; gjitha historitë furacake dhe insinuatat më të guximshme mbi krijesat me shikim blasfem të para nga dritaret natën ose ndër livadhe të shkreta në të hyrë të pyjeve.
Diçka e kishte sulmuar një të parin tim rrugës së errët të një lugine edhe i kishte lënë shenjën e dy brirëve në gjoks dhe të dy putrave prej majmuni në shpinë. Kur kishin kërkuar gjurmë në tokë të shkelur, kishin gjetën shenja thundrash të thyera e putra vagtazi antropoide.
Një herë, një postier kishte deklaruar se kishte parë një plak tek po ndiqte dhe thërriste një krijesë të frikshme, kërcimtare e të papërshkrueshme, mbi kodrën e Meadon Hill, në orët kur hëna zhduket pse agon. Shumëkush i kishte besuar.
Sigurisht pati fjalë të çuditshme një natë të 1710-s kur plaku, i sëmurë e pa fëmijë, u varros në kriptë përballë shtëpisë përballë lapidarit të pashkruar. Nuk e hapën kurrë derën e papafingos, dhe e lanë shtëpinë ashtu si ishte, të frikshme e të shkretë.
Kur u dëgjuan zhurma që vinin nga brenda, të gjithë murmuritën dhe u rrëqethën, duke shpresuar me zjarr që ajo derë të rrinte e mbyllur. Më vonë, kur ngjau tmerri në kishën e vogël, nuk folën më, sepse asnjë njeri nuk mbeti në jetë apo i tëri dhe i bëri.
Me vitet, legjendat morën nuance makabre… Besoj që ajo krijesë, gjithë nëse ishte një qenie e gjallë, duhet të ketë vdekur dikur. Kujtimi i saj përhihej akoma, i frikshëm….. madje, edhe më i frikshëm nga që ishte kaq i fshehtë.
Gjatë tregimit, miku im Manton, ishte bërë i heshtur, dhe pashë që fjalët e mija e kishin impresionuar. Nuk ia shkrepi të qeshurës kur mbarova, por përkundrazi filloi të më drejtonte pyetje shumë serioze për djalin që më 1793-n ishte çmendur, dhe që, me gjasë, kishte qenë protagonisti i tregimit tim.
I sqarova se përse djali kishte shkuar në atë shtëpi të shkretë dhe të braktisur, duke i theksuar se djali duhet të kishte mbetur i magjepsur nga legjendat në lidhje me xhamat nga dritaret që ruanin pamjet e atyre që patën jetuar në shtëpi.
Djali pati shkuar të vështronte nga dritaret e atij trapazani të frikshëm, sepse kishte dëgjuar tregimet mbi disa entite që ishin vënë re pas xhamave, dhe ai ishte kthyer prapa duke u çirrur si një i obsesionuar..
Ndërkohë që unë i shpjegoja, Manton ishte futur në mendime, pastaj dalëngadalë iu kthye arsyetimeve të tij analitike.
Pranonte mundësinë që një përbindësh i panatyrshëm mund të kishte ekzistuar, por më kujtoi se, edhe perversioni më i sëmurë në natyrë, nuk duhej se s’bën të ishte «i papërmendshëm», ose shkencërisht i papërshkrueshëm.
E admirova logjikën e tij të vëmendshme dhe bindjen që kish, dhe pastaj shtova detaje të tjera tronditëse që kisha grumbulluar nga pleqtë vendas.
Këto legjenda makabre, shpjegova, i referoheshin shfaqjeve monstruoze më të frikshme se sa mund të jetë një entitet organik. Shfaqje formash shtazarake gjigante, nganjëherë të shikueshme, nganjëherë të paprekshme , që fluturojnë në ajër netëve pa hënë dhe vizitojnë shtëpinë e vjetër, kriptën në pjesën e pasme, dhe vorrin, ku, afër pllakës kishte dalë një peme e vogël.
Nëse të tilla shfaqje kishin trembur apo jo njerëz për vdekje, siç tregohet në të gjitha legjendat e pavërtetuara, kjo nuk mund të thuhej me siguri, por me tërë mend kishin lënë një ndjesi të fortë e jetëgjatë. Pleqtë më të vjetër të zonës, kishin akoma një frikë të paqartë, megjithëse dy brezat pasardhës, e kishin harruar në masë… duke vdekur, mbase, ngaqë nuk e njihnin.
Duhet shtuar pastaj, për sa i përket pjesës estetike, se nëse emanacionet fizike të krijesave njerëzore janë deformime groteske, cila përshfaqje koherente do mund të shprehte ose të portretizonte një mjegull aq të garravaqe, si spektri i një perversioni të ligë e kaotik, që është vetë një blasfemi makabër kundër natyre?
I plazmuar nga mëndja e gërbulur nga një makth hibrid, një i tillë tmerr miazmatik nuk mund të ndërtonte, në të gjithë të vërtetën e urryeshme të tij, atë që ishte epranësisht i Papërmëndshëm.
Tashmë duhet të ishte shumë vonë. Më ceku një lakuriq nate çuditërisht i heshtur, dhe besoj që preku edhe Mantonin, sepse megjithëse nuk arrija ta shihja, e ndjeva tek lëvizi krahun.
Në atë moment ai nisi të flasë.
“Po ajo shtëpia me dritaren në papafingo, akoma në këmbë dhe e braktisur është?”
“Po” i thashë. “Unë e kam vizituar.”
“Dhe a ke gjetur ndonjë gjë….. në papafingo apo në ndonjë vend tjetër?”
“Kishte disa kocka poshtë ullukut. Ka shumë mundësi të shihni ato që pa djali: nëqoftëse ka qënë i impresionueshëm besoj se kanë qenë të mjaftueshme për ta tronditur, megjithëse përtej xhamit të dritares nuk kishte asgjë. Nëqoftëse i përkisnin së njëjtës shtëpi, kjo duhet të ketë qenë një monstruozitet deliri e histerie. Do ishte e pafe të lije të tilla kocka në botë. Dhe kështu që u ktheva me një thes, dhe i varrosa të vorri mbas shtëpisë.
Kishte një të çarë ku munda t’i hidhja. Mos mendo që isha i çmendur: veç ta shihje atë kafkë! Kishte brinjë të gjatë 10 cm, por fytyra dhe nofulla ishin pothuajse njëlloj si e jona.”
Vura re që Mantoni , me të vërtetë i rrëqethur në atë pikë, sikur më ishte afruar shumë. Kurioziteti nuk i qe shuar.
“E çfarë më thua për xhamat?”
“Nuk ishin më. Një dritare kishte humbur tërësisht kornizën, dhe në kanalet e të tjerave nuk kishte ngelur gjurmë e xhamave. Ishin nga ato dritaret e vjetra me skelë me rrjetë që qysh përpara 1700-s kishin dalë jashtë përdorimi. Besoj se kishin ngelur pa xham tash 100 vjet, a ndoshta më shumë …. Ndofta i theu djali, por rrëfimi nuk e thotë.”
Manton filloi të mendonte prapë.
“Do doja ta shikoja atë shtëpinë, Carter. Ku ndodhet? Me xhama ose e pa xhama, duhet të shkoj ta këqyr. Edhe varrin ku ke vënë ato kockat, edhe atë tjetrin pa mbishkrim…… e gjithë çështja është me siguri e frikshme.”
“E kishe përballë teje derisa nuk u err.”
Miku im ishte më i sugjestionuar sesa mendoja , sepse mbas asaj prekje teatrale naive, u largua nga unë me ngjethmë dhe zuri të bërtiste me një gjëmim të mbytur që e liroi nga histerizmi që kishte shtypur.
Ishte një klithje e mbinatyrshme, edhe më e frikshme pse pat një përgjigje.
Kur akoma jehonte, dëgjova një tingull në natën e zezë pisë, dhe kuptova menjëherë që një nga dritaret me rrjetë po hapej në shtëpinë e mallkuar përballë nesh. Dhe, meqenëse, të gjitha kornizat e tjera kishin rënë prej kohësh, kuptova që ajo duhet të ishte korniza e dritares makabër pa xhama, e dritares demoniake të papafingos.
Pastaj, prej atij drejtimi të tmerrshëm erdhi një erë e acartë, e sëmurë dhe krupëndjellëse, e ndjekur nga një bërtitje të thekshme që përballë meje, mbi atë vorrin lemeritëse e çarë.
Menjëherë pas kësaj, u rrëzova përtokë nga stoli im, prej një trupi djallëzor të një entiteti të të padukshëm, me përmasa titanike por të një natyre të papërshkrueshme.
I përplasur për rrafshi u detyrova të zhgërrahesha për dheun e mbuluar nga rrënjët të asaj vorreze të krupshme, ndërkohë që prej grope u ngrit një rropamë gulçimash e uturimash, sa imagjinata ime i populloi ato errni të thukëta me legjione miltoniane të mallkuarish të shformët.
U ngit mandej një vorbull shakullime e u dëgjua një rropamë tullash dhe suvaje që shembeshin e çaheshin; por, shyqyr zotit, më ra të fikët para se të kuptoja çfarë donte të thoshte.
Manton, megjithëse më shtatshkurtër se unë, kishte një rezistencë fizike më të madhe, sepse hapëm sytë thuajse përnjëherësh, megjithëse plagët e tij ishin më të rënda se sa të mijat. Shtretërit tonë ishin afër njëri tjetrit, dhe kuptuam menjëherë se ndodheshim në St. Mary Hospital.
Infermieret na rrinin të gjitha rrotull me merak, të paduruara të na kujtonin se si kishim mbërritur atje, kështu që shpejt morëm vesh që një fshatar na kishte gjetur në mesditë në një lëndinë të braktisur përtej kodrës të Meadon Hill, rreth një milje larg, në një vend që thuhet se dikur kishte qenë një thertore.
Manton kishte dy plagë shumë të rënda në gjoks dhe disa të çara më pak të rënda, të ngjashme me kanale dalte, në shpinë. Unë nuk kisha plagë të asaj përmase, por qeshë mbuluar me ënjtje dhe mavijosje shumë të çuditshme, përfshirë gjurmën e një thundre të çarë.
Ishte e qartë që Manton dinte më shumë sesa unë, por nuk u tha asgjë më shumë mjekëve të çoroditur, deri që mori vesh se çfarë lloj plagësh supozohej të ishin. Pastaj garantoi që kishim qenë pre e demit të tërbuar… megjithëse ishte shumë e vështirë t’i besohej një historie të tillë.
Kur dolën të gjithë mjekë e infermierë, nën zë i thashë një pyetje të tmerrshme:
“Pash Zotin, Manton, po çfarë ishte? Ato të çarat… ashtu paska qenë?”
Ishte tepër i shushatur për të galduar kur mu përgjigj, me pëshpërimë, me fjalët që prisja…
“Jo…. Nuk ishte ashtu. Ishte gjithkund… një xhelatinë… Një baltë… po prapë kishte formë, qindra forma të tmerrshme përtej çdo përshkrimi. Ishin edhe sytë, dhe një njollë. Ishte abisi... maelstroemi… krupa e mbrame. Carter …. Ishte i Papërmendshmi!”
Përktheu: Girni Simoni
