EFEKTI EUROPE

Astrit CANI
EFEKTI EUROPË


Kampionati i egoizmit politik në Shqipëri, nuk ka të sosur. Nëse, normalisht, ky kampionat duhet të mbyllej me fitoren e egos më politike, pretendimet për vjedhjen e votës, e lënë të hapur garën e egoizmit. Jemi edhe më egoistë se ju. Dhe do e tregojmë posa të na jepet rasti.
Ata që e ndajnë popullin në të majtë e të djathtë, në popull opozitar dhe mutatis mutandi pushtetar, harrojnë atë pjesë, atë ajkë do thosha, të popullit, që nuk ka votuar: shumicën morale.
Kjo ajkë që është edhe shumica e heshtur, skeptike, inteligjente dhe e durueshme e shqiptarëve, pjesa që e projekton veten më shumë në të ardhmen, më 28 qershor ka heshtur (nuk ka votuar!), ka vazhduar të heshtë dhe tani bën të njëjtën gjë.
Kjo është e vetmja sjellje europiane, besoj unë, ky pezullim i gjykimit, është gjykimi më i mirë. Kur zgjedhja është si ajo në Itali, mes një të djathte populiste dhe një të majte pa identitet, të mos votosh, është gjesti më normal, më qytetar.
Sa herë fitonte Berlusconi, në Itali, nëpër metro e mjete të tjera publike, shfaqeshin njerëz me bluza ku shkruhej: “Io non ho votato Berlusconi”. Herën e fundit që fitoi il cavalliere, këta njerëz nuk u shfaqën më. Tashmë kuptohej se nuk kishin votuar fare, ose, çka është edhe më domethënëse, nuk jetonin më në Itali.
Unë i përkas atij populli që nuk ka votuar. I përkas asaj pjese që e gënjyer nga Berisha, nga energjia e tepërt, nga entuziazmi patriotik, nga karaokja politike e Tiranës, dhe nga sensi i tepërt i identitetit, është kthyer para kohe, në Shqipëri.
Para kohe, sepse kodi gjenetik i jetës publike shqiptare është po i njëjti, edhe tek brezat fizilogjikisht më të rinj. Është një kod që shpërfaqet in acto në bunkerizimin e djeshëm dhe të sotshëm. Me ndryshimin se bunkerizimi i djeshëm ishte horizontal kurse ky i sotshmi është vertikal.
Kopshti antopologjik i diktaturës ishte një serë. Kopshti i tranzicionit i ngjau më shumë një xhungle, por, me një shpejtësi skëterrë po krijohet, në Tiranë, një serë e re.
Mua më është vjedhur vota!
Jo, sepse me identitetin tim ka votuar dikush tjetër, por sepse identitetin tim dhe të brezit tim, nuk e përfaqëson asnjëri krah apo gisht i politikës. Më është vjedhur përfaqësimi, askush nuk më përfaqëson.
Dhe pasi ia vjedhin përfaqësimin këtij brezi, e quajnë atë: brez nihilist!
Me sa shohim, politika shqiptare, vazhdon ta shohë qytetarin si burim fitimi. Në fillim i shet depozitat, pastaj gjeneratorët, pastaj i shet diploma, korrent, rrugë, mend... Na thoni sa kohë mund të vazhdojë kjo? Për sa kohë do vazhdojmë ta imitojmë Italinë edhe në veset e saj? A mos Europa do na marrë në patronazh e do na mbajë me euro vetëm që të mos bëjmë krime në shtëpinë e saj?

Efekti Europë do kishte hirin që pikësëpari do na çlironte nga ky kod i ngurtë i gjenetikës moniste. Meqë në tranzicion nuk pranuam gjene të reja, gjene të afta për ta kodifikuar ndryshimin, i mbetet ndikimit të Europës dhe kontakteve të drejtpërdrejta e të pakushtëzuara me të, kodifikimi i këtyre gjeneve të reja, që brezi im i zotëron. Që të kemi sy të rinj për ta parë vendin tonë, njëri-tjetrin, të shkuarën dhe të ardhmen tonë, duhet ta shohim atë me sytë e të rinjve, siç e sheh dhe do e legjitimojë Europa plakë.
Në këtë kuptim sikur të paktën moti të ishte europian në këtë vend, do na jepte shi më 30 prill dhe me 1 maj. Sepse nuk e meritojnë as këta të protestojnë as ata të festojnë. Zemërimi i të ashtuquajturve socialistë nuk buron nga zemra. Festimi i këtyre të tjerëve nuk buron nga gëzimi.
Zemërimi iu takon të heshturve, të papërfaqësuarve. Atyre iu takon edhe refleksioni më i thellë mbi të sotmen, gjetja e një logosi në këtë kaos.

SILOGJIZMAT E IDHNIMIT

E. M. CIORAN

SILOGJIZMAT E IDHNIMIT

Përktheu: A. Cani


ATROFI E VERBIT

Të formuar në shkollën e kotësisë, idhujtarë të fragmentit dhe të vrajave, i përkasim një kohe klinike ku kanë rëndësi vetëm rastet. Interesohemi për atë që një shkrimtar ka heshtur, për atë që do kishte mundur të thoshte, për humbellat e tij memece. Nëse lë një vepër, nëse shpjegohet, e ka siguruar harrimin tonë.
Magjia e artistit të parealizuar – të një të mposhturi që i lë pas dore zhgënjimet e tij, që nuk di t’i shfrytëzojë.

*
Sa faqe, sa libra që qenë për ne burime emocioni dhe që i rilexojmë vetëm për të studiuar cilësinë e ndajfoljeve dhe përkimin e mbiemrave!

*
Ka diçka serioze te budallallëku, që po të orientohet më mirë, mund ta shumëfishojë numrin e kryeveprave.

*
Pa dyshimet që kemi mbi veten, skepticizmi ynë do ishte letër e vdekur, shqetësim konvencional, doktrinë filozofike.

*
Të «vërtetat»: nuk duam t’ua durojmë më peshën, as të jemi viktima a bashkëfajtorë. Ëndërroj një botë ku lihet koka për një presje.

*
Sa shumë më pëlqejnë shpirtrat e dorës së dytë (Joubert mes të gjithëve) që, për delikatesë, jetuan në hijen e gjenisë së të tjerëve dhe, me frikën se mos e kishin, e mohuan të vetin!

*
Sikur Molière të ishte përkulur mbi abiset e veta, Pascal, me të tijin, do ishte dukur gazetar.

*
Kur ka siguri, bie stili: kujdesi i shprehjes është prerogativa e atyre që nuk mund të përgjumen në një fé. Duke u munguar një pikëmbështetje e qëndrueshme, ata kapen pas fjalësh – shëmbëlltyra realiteti: të tjerët, përkundrazi, të fortë në bindjen e tyre, e përçmojnë aparencën e fjalëve dhe lëshohen në lezetin e improvizimit.

*
Mos me u zanë besë atyre që ia kthejnë shpinën dashurisë, ambicies, shoqërisë. Do marrin hak pse kanë hequr dorë.

*
Historia e ideve është historia e mërisë së të vetmuarve.

*
Plutarku, sot, do shkruante Jetët paralele të Dështakëve.

*
Romantizmi anglez qe një përzierje e lumtur mërgimi dhe veremi; romantizmi gjerman, alkooli province dhe vetëvrasjeje.

*
Disa figura duhet të kishin jetuar në një qytet gjerman në epokën romantike. E marrim me mend fare mirë një Gérard von Nerval në Tubingen ose në Heidelberg!

*
Aftësia me rezistue e gjermanëve nuk njeh caqe, qoftë edhe në çmenduri: Nietzsche e duroi të vetën për njëmbëdhjetë vjet, Hölderlin-i për dyzet.

*
Luteri, prefigurim i njeriut modern, ka mishëruar të gjithë format e çekuilibrit: një Pascal dhe një Hitler bashkëjetonin brenda tij.

*
«...vetëm e vërteta mund të dashurohet». Prej kësaj rrjedhin boshllëqet e Francës, refuzimi që ajo i bën të vagtës dhe të Tymtës, antipoezia e saj, antimetafizika e saj.

*

Edhe më tepër se Descartes, do kishte qenë Boileau ai që do rëndonte mbi një popull të tërë dhe do ia censuronte gjeninë.

*
Ferri – i saktë porsi një verbal.
Purgatori – i rremë si çdo aluzion për Qiellin.
Parajsa – shfrim shpikjesh dhe fjalësh pa kripë...
Trilogjia e Dantes është rehabilitimi më i madh i Djallit që ka ndërmarrë një i krishterë.

*
Shakespeare: takimi mes një trëndafili dhe një sopate...

*
Me e dështue jetën vetjake domethënë me hy te poezia – pa ndihmën e talentit.

*
Vetëm shpirtrat sipërfaqësorë i aviten një ideje me delikatesë.

*
Përmendja e bezdive burokratike («the law’s delay, the insolence of office») mes motiveve që e përligjin vetëvrasjen, më duket gjëja më e thellë që Hamleti ka thënë.

*
Duke qenë tashmë të rreckosura të gjitha format e shprehjes, arti po prihet drejt nonsensit drejt një universi privat dhe të pakomunikueshëm. Një ngjethje intellegjibël, qoftë kjo pikturë, muzikë a poezi, na duket me të drejtë e pazakontë dhe vulgare. Publiku do zhduket së shpejti; arti do e ndjekë nga afër.
Një qytetërim që filloi me katedralet duhej të mbaronte me hermetizmin e skizofrenisë.

*
Edhe kur jemi njëmijë milje larg nga poezia, marrim pjesë akoma tek ajo prej kësaj nevojës së beftë për të ulëritur – stad i mbramë i lirizmit.

*
Me qenë një Raskolnikov – pa skuzën e vrasësit.

*
E kultivojnë aforizmën vetëm ata që e kanë njohur frikën në mes fjalëve, atë frikën se mos bie me të gjitha fjalët.

*
Sikur të mund të ktheheshim në kohët kur asnjë fjalë nuk i pengonte qeniet, te lakonizmi i pasthirrmës, te parajsa e trashamanësisë, te habia e gëzueshme që duhet t’u ketë paraprirë idiomave.

*
Është e thjeshtë me qenë «të thellë»: mjafton me e lënë veten me u mbytë nga tara vetjake.

*
Ëdo fjalë më lëndon. E prapë, sa mirënjohës do isha të dëgjoja lulet kah flasin për vdekjen.

*
Modele stili: e shara, telegrami dhe epitafi.

*
Romantikët qenë specialistët e mbramë të vetëvrasjes. Qysh atëherë, e improvizojnë... për t’ia përmirësuar cilësinë, do kemi nevojë për një «të keqe të shekullit» të re.

*
Me i heqë letërsisë kremin e saj, me ia pá fytyrën e vërtetë, është e rrezikshme sakur me e privue filozofinë nga zhargoni i saj. Krijimet e shpirtit do reduktoheshin pra në një transfigurim engletisjesh? Dhe nuk do kishte substancë përpos përjashta të artikuluarës, te zgërdhimja ose në kataleska?

*
Një libër që, pasi ka shembur gjithëka, nuk arrin të shembë edhe vetën, do na ketë acaruar kot.

*
Ja ku jemi pra, monada të copëzuara, në mbarimin e trishtimeve të kujdesshme dhe të anomalive të parashikuara: shumë shenja njoftojnë hegjemoninë e delirit.

*
«Burimet» e një shkrimtari janë turpet e tij: ai që nuk i zbulon brenda vetes, ose që u shpëton nga duart, është i destinuar për plagjiaturë ose për kritikë.

*
Ëdo perëndimor i tormentuar të bën të mendosh për një hero dostojevskjan me një llogari në bankë.

*
Dramaturgu i mirë duhet të ketë sensin e vrasjes; cili, pas elizabetjanëve, është akoma i aftë me i vra personazhet e veta?

*
Qeliza nervore është mësuar kaq mirë me gjithçka sa jemi të detyruar të dëshpërohemi se mund ta konceptojmë një çmenduri të aftë, duke i depërtuar truret, t’i bëjë të shpërthejnë.

*
Pas Benjamin Costant askush s’e ka gjetur më tonin e zhgjëndrrës.

*
Ai që i ka mësuar rudimentet e mizantropisë, nëse do të shkojë më tej, duhet të ndjekë mësimin e Swiftit: do mësojë si t’i japë përçmimit të tij për njerëzit intensitetin e një nevralgjie.

*
Me Baudelaire fiziologjia hyri në poezi; me Nietzschen në filozofi. Falë çrregullimeve organike të tyre u ngritën te kënga dhe te koncepti: i takonte atyre, të dëbuar nga shëndeti, t’i siguronin një karrierë sëmundjes.

*
Mister – fjalë që ne përdorim për të mashtruar të tjerët, për t’i bindur se jemi më të thellë se ata.

*
Nëse Nietzsche, Proust, Baudelaire apo Rimbaud i mbijetojnë pluskimit të modave, këtë ia detyrojnë mizorisë së tyre të sinqertë, kirurgjisë së tyre demoniake, dorëdhanisë së vrerit të tyre. Ajo ëka i lejon një vepre të durojë, ajo çka e pengon të bëhet e datuar, është mizoria e saj. Pohim i kotë? Pa mendoni për prestigjin e Ungjillit, libër agresiv, libër helmues sa më s’bëhet.

*
Publiku hidhet te të ashtuquajturit autorë «humanë»: e di se prej tyre s’ka asgjë për të pasur frikë. Të ngelur në gjysmë të rrugës si ai, i propozojnë një kompromis me të Pamundurën, një vizion koherent të Kaosit.

*
Vulgariteti verbal i pornografëve rrjedh më së shumti nga një tepri erzi, nga turpi për të mos e vënë «shpirtin» në ekspozé dhe sidomos nga turpi për ta përmendur: në asnjë gjuhë nuk ekziston një fjalë më e pacipë.

*
Që një realitet fshihet pas aparencave është, tekembramja, e mundshme; se gjuha mund ta shprehë, do ishte qesharake me e shpresue. Atëherë pse me e marrë përsipër një opinion në vend të tjetrit, pse me u zmbraps para banales a para të pakonceptueshmes, para detyrës me thanë dhe me shkrue gjithçka dhe të kundërtën e gjithçkaje? Një minimum urtësie do na detyronte me i mëtue të gjitha tezat njëherësh, në një eklektizëm të buzëqeshjes dhe të shkatërrimit.

*
Frika e shterpësisë e shtyn shkrimtarin me prodhue përtej mundësive të tij dhe me i shtue gënjeshtrave të jetuara shumë gënjeshtra të tjera që merr borxh ose farkëton. Nën «Veprat e Plota» prehet një mashtrues.

*
Pesimisti duhet të shpikë përditë arsye të reja me ekzistue: është një viktimë e «kuptimit» të jetës.

Macbeth: një stoik i krimit, një Mark Aurel i pajisur me kamë.

*
Shpirti është përfituesi i madh i mposhtjeve të mishit. Pasurohet në kurriz të tij, e plaëkit, galdon me mjerimet e tij; jeton me banditizëm. Qytetërimi i detyron mirëqenien e vet një cubi.

*
«Talenti» është mjeti më i sigurt për të fallsifikuar gjithçka, për t’i shtrembëruar gjërat dhe për të gënjyer veten. Ekzistenca e vërtetë i përket vetëm atyre që natyra nuk i ka rënduar me asnjë dhunti. Prandaj do ishte e vështirë me imagjinue univers më falls se universi letrar ose njeri më të varfër për nga realiteti se njeriu i letrave.

*
Nuk ka shpëtim në mos te imitimi i heshtjes. Por llafazanëria është e paralindjes. Racë llafexhinjsh, spermatozoidësh fjalamanë, ne jemi kimikisht të lidhur me fjalën.

*
Kërkimi i ëndrrës në kurriz të gjësë së nënkuptuar; gjuha e konsideron si qëllim në vetvete, si një konkurrent i «realitetit»; mahnia verbale, deri edhe mes filozofëve; nevoja me u ripërtëri në planin e aparencave – karakteristika të një qytetërimi ku sintaksa mbizotëron ndaj absolutit, dhe gramaticieni mbi të urtin.

*
Goethe, artist i kompletuar, është antipodi ynë: për të tjerët, në të kundërt, është një shembull. I huaj ndaj paplotësisë, këtij ideali modern të përsosjes, ai refuzon me i kuptue rreziqet e të tjerëve; sa për të vetat, i asimiloi kaq mirë sa nuk vuajti fare. Shorti i tij na shkurajon: pasi e hulumtuam më kot për të zbuluar ndonjë sekret shurdhan a sublim, i dorëzohemi fjalës së Rilkes: «Nuk kam organe për Goethen».

*
S’do dinim ta qortonim kurrë sa duhet shekullin e XIX se ka favorizuar këtë sorollop glosatorësh, këto makina leximi, këtë keqformim të shpirtit që mishëron Profesori, - simbol i rënies së një civilizimi, i poshtërimit të shijes, i supremacisë së mundit mbi kapriçion.
Me pá gjithçka nga jashtë, me sistematizue të pakumtueshmen, mos me pá asgjë ndër sy, me ba inventarin e pikëvështrimeve të tjetrit!... Çdo komentar i një vepre është i keq apo i kotë, sepse gjithçka që nuk është e drejtëpërdrejtë është e kotë.
Dikur, profesorët shqyheshin më së shumti mbi teologjinë. Së paku kishin skuzën se mësonin absoluten, se qenë kufizuar te Zoti, kurse në epokën tonë, asgjë nuk i shpëton kompetencës së tyre vrastare.

*
Ajo ëka na dallon nga pararendësit tonë, është shkujdesja jonë para Misterit. Për më tepër e kemi shpagëzuar: kështu lindi absurdi...

*
Mashtrim i stilit: me u dhanë trishtimeve të zakonshme një trajtë të pazakonshme, me zbukurue fatkeqësitë e vogla, me stolisë boshllëkun, me ekzistue përmes fjalës, përmes frazeologjisë së psherëtimës ose të sarkazmës!

*
Është e pabesueshme sesi prespektiva e të pasurit një biograf nuk e ka ëuar askënd të heqë dorë nga të pasurit një jetë.

*
Mjaft naiv për tu vënë në kërkim të së Vërtetës, dikur pata marrë në shqyrtim – pa asnjë rezultat – shumë disiplina. Po filloja sakaq të forcohesha në skepticizmin tim kur më erdhi ideja për të konsultuar, si burim të fundit, Poezinë: kushedi, mbase do më bëjë dobi, mbase nën arbitraritetin e saj fshihet një zbulesë përfundimtare. Burim kallp! Në mohim isha shtyrë më përtej meje dhe më bëri të humbas deri edhe pasiguritë e mia...

*
Për atë që ka frymëmarrë Vdekjen, çfarë zhgënjimi në ernat e Verbit!

*
Meqenëse disfatat janë në rendin e ditës, është e natyrshme që Zoti të përfitojë. Falë snobëve që e përdëllejnë ose e keqtrajtojnë, ai gëzon një farë popullariteti. Por edhe për sa kohë akoma ka me qenë interesant?

*
«Kishte talent: e prapë askush nuk merrej më me ‘të. E kanë harruar». «Më se e drejtë: nuk ka ditur të marrë të gjitha masat në mënyrë që ta keqkuptonin».

*
Asgjë nuk e ter mendjen më shumë se neveria për të konceptuar ide errcake.

*
Ëfarë bën i urti? Dorëzohet me pá, me ngrënë, etj., e pranon me pahir këtë «plagë me shtatë porta» që është trupi sipas Bhagavadgītā. Urtësia? Me pësue në mënyrë dinjitoze poshtërimin që na shkaktojnë brimat tona.

*
Poeti: një dinak që mund të shullohet në mërzi, që vërsulet mbi ndërdymje dhe ia sajon vetes gjithsesi. Mandej posteriteti naiv do mallëngjehet me ‘të…

*
Gati të gjitha veprat janë bërë me stërpika imitimi, drithma të mësuara dhe ekstaza të kopjuara.

*
Letërsia, për të qenë prolikse, jeton në pletorat e leksemave, në kancerin e fjalës.

*
Europa nuk ofron akoma rrënoja të mjaftueshme që të mund të lulëzohet epopeja. Porse gjithçka të bën me parashikue se, xheloze pse Troja është gati me e imitue, do sjellë së shpejti argumente kaq të rëndësishme sa romani dhe poezia nuk do mjaftojnë më…

*
Sikur të mos kisha ruajtur një iluzion të fundit, do evokoja me dëshirë Omar Kajamin, trishtimet e tij të pakundërshtueshme; por ai i besonte akoma verës.

*
Pjesën më të mirë të vetes, atë pak dritë që më largon nga gjithçka, ia detyroj takimeve të mia të rralla me disa skile plot hidhërim, me disa skile të pangushëlluar që, viktima të rreptësisë së cinizmit të tyre, nuk mund t’i përkushtoheshin më asnjë vesi.

*
Në këtë «fjetore të madhe» - siç quhet universi në një tekst taoist – makthi është e vetmja formë e kthjellët.

*
Mos u merrni me Letrat nëse, me një shpirt errcak, u ka hyrë zekthi i qartësisë. Pas jush do lini vetëm hukama intelegjibël, dromca të gjora të refuzimit tuaj me qenë vetvetja.
Në torturat e intelektit ka një dinjitet që do kërkohej më kot në ato të zemrës. Skepticizmi është eleganca e ankthit.

*
Me qenë modernë domethanë me iu përveshë të Pashërueshmes.

*
Tragjikomedia e dishepullit: e kam degtisur mendimin tim në pluhur, për me i mujtë moralistët që më kishin mësuar vetëm me e qërue…