A. Cani
KUMTI I VDEKJES
Për vëllimin me poezi “Me mujtë me fjetë me kthimin e shpendve” të Ledia Dushit
Dalja e përmbledhjes me poezitë e Ledia Dushit, në një vëllim të hollë me ilustrimet e Franc Dushit, vëllait të poetes, për botimet IDEART u festua tek libraria “Andrra e Jetës”. Rreshtat e mëposhtëm përmbledhin gjërat kryesore që pata shansin të shpreh me atë rast. Ajo çka e ka karakterizuar e kushtëzuar poezinë shqipe qysh prej heshtjes së Lasgushit, është artificialiteti. Kjo përbashkon si poetët e realizmit socialist, që akoma gjenden në tekstet tona shkollore, ashtu edhe poetët e modernizmit kopjativ të viteve të tranzicionit. Në këtë lumnajë të turbullt, Frederik Rreshpja ka qenë përjashtimi më i mirë. Kur them artificialitet, nuk kam parasysh mospraninë e natyrës në poezi, por praninë artificiale të saj. Me qëllime e mjete artificiale. Ky artificialitet karakterizon poezinë e patalentuar të të gjitha kohërave dhe vendeve. Zakonisht ne mund ta njohim atë qysh në titujt e përmbledhjeve të ndryshme. Ai është vlerësuar nga juri artificiale të konkurseve letrare, lokale e kombëtare. Dhe nëse ka një mënyrë që poezia t’i rezistojë kësaj kakofonie, është pikërisht falë natyrshmërisë. E kjo është edhe ana më e mirë e poetes Ledia Dushi. Natyra e saj dhe natyra e poezisë së saj janë një: janë shpirt. Të shkruarit gegnisht nuk pat qenë kurrë kaq i natyrshëm qysh prej kohës së Camës. Dhe kjo natyrshmëri është e vetmja gjë që e përbashkon me mjeshtrin, sepse në fakt Ledia Dushi, nga ana e saj, ka një armë shumë të fortë natyrore për të mbërritë njëherit më lart dhe më thellë, ka ndjeshmërinë e femrës, pra: amës, burimit, shtratit, matricës brenda saj.
Shumë komshi të poezisë, duke parë përdorimin e gegnishtes me rezultate kaq të qenësishme, do nguten t’i japin leje që ta vazhdojë përdorimin e saj. Në fakt, varianti kaq personal e njëherit klasik i gegnishtes së Ledias, ka një rrezatim shëlbyes për çdo shqipshkrues. Një gjë tjetër që duhet vënë re si e mrekullueshme te ky libër, është fakti se ai është kryekëput më vete prej ‘Ave Maria bahet lot’ dhe ‘Seancë dimnash’. Ndryshimi qëndron tek fakti shumë i rëndësishëm, se duke shkruar këto poezi Ledia Dushi i ka mbyllur të gjithë librat, them të gjithë, me poezi italiane e spanjolle, me librat e pasardhësve të saj të shkollës shkodrane... e qoftë edhe Ungjillin. Dhe poeti që guxon kaq shumë, të mbërrijë me pohue individualitetin e vet me një sinqeritet kaq total, rrezikon fizikisht kokën. Në këtë marrje në sy të destinit që poezia pjell, kjo përmbledhje i ngjason librit “Verra’ la morte e avra’ i tuoi ochi” të Cesare Pavese-s.
Veç, në u ktheftë nga ky takim me vetveten, poeti do sjellë dhe do e ndajë me ne diçka që ka forcën të na rrisë, një energji të pariprodhueshme e të qashtër: amën, burimin, shtratin, matricën.
Dhe i vetmi vend ku mundesh me i mbyllë të gjithë librat në Shqipëri, është Shkodra, natyrisht, dashuria e së cilës i ka mëkuar poetët shqiptarë ndër shekuj, me ëmbëlsinë e ujërave të veta, me malet e fushat e gjuhën e saj. Është Shkodra ku këto poezi u shkruan dhe Shkodra që i shkroi këto poezi. Dhe mjafton të hapësh sytë për të parë, se rrallëkund si në këtë qytet, natyra e kultura festojnë dorë për dore si këtu. Prandaj, edhe pse nuk jam nga ata që e pranojnë se arti vdes, më duket (dhe këtë përshtypje mua si shqiptar ma konfirmon Lasgushi, Rreshpja e tash së fundmi Ledia), se sikur arti të vendoste të vdiste, do vinte të vdiste këtu, sepse këtu ka lindur. Besoj veç kësaj, se ajo do mbesë jo me mbiemrin por me emrin e saj, si Dante apo Naimi. Dhe kaq shumë mjaltë ka mbledhë ajo në këtë libër sa unë e quaj me dëshirë: bleta mbretëreshë.
(gazeta Shqip)
