Nji marrëveshje u arrit. Nji
besabesë mes
Aleancës për Mbrojtjen e Teatrit dhe opozitës. Kjo arritje asht rritje. Duket
si real deal. Dëshmitarë të saj nuk kjenë vetëm mullarët butaforikë të skenës së
teatrit kombtar të lanun në mëshirë të fatit, por edhe të gjithë shqiptarët që
e ndjekën ktë pjesë të kalvarit të nji grushti qytetarësh që patën konsekuencën
sakrifikale, që kalvari i tyne të ishte fundi i kalvarit të gjasë publike, pra
fundi i dhunimit dhe prostituimit të “res publica”s.
Ky kompromis me PD-në nuk
ishte para kohe. Nuk ishte nji shfaqje jashtë sezonit. Erdhi në momentin e duhun. Për
herë të parë Basha vetë nuk na u duk butaforik. Dikujt mund t’i jetë dukë se ai
thjesht iu zgjati kurorën me gjemba atyne që i kishin hy kalvarit. Deri dje
flitte për gropë, prandej njerzit ende kanë dyshime. Nji gja ma tepër që
sak mund të bante Basha, ishte me përvjelë mangët dhe me ia hi pastrimit, tue
tregue se përkundër atyne që e shohin teatrin me synin e spastrimit, ai ishte
për pastrimin. Por jemi n’mirëbesim. Na ban me e marrë në mirëbesim besimi i
Aleancës, por edhe sjellja horrorifike e palës tjetër, ku kryetari i Tiranës,
kujtoi se mund të harbitet qytetaria e kryeqendrës tue e qerasë me ndoj koncert
porno, për me i kujtue banorëve se asht verë dhe ata duhet të bajnë pak jetë
nate meqë pushteti punon edhe natën për ‘ta. Kshtu mbasi çuen nëpunësat e ngratë
me (r)ruejtë teatrin, pushtetarët sosën të qethun përvedi.
Në kjoftë se herën e parë
stalinizmi shqiptar kje tragjedi, simbas dialektikës hegeliane, i ra që herën e
dytë t’ishte farsë.
Ne pamë para nji viti e
kusur se renderat e teatrit të ri të bamun prej nji studioje beneluksoze, i
ngjajshin ma shum nji kinemaje porno, sesa nji teatri kombtar. Dhe vumë re se çakejt
tonë i kjenë
lshue teatrit kombtar me e fshi prej faqes së dheut, si të ishte kinema porno. Të
gjitha kullat që kta mundohen me ndërtue, janë monumente që mshehin por gishtojnë,
mblojnë mirëpo kallzojnë, impotencën e tyne fallocentrike. Në krye dhe në krye
të vet, qeveriu çoi nji komisì me i hjekë statusin “monument kulture”, të
vetmit monument kulture që asnji pushtues të paktën prej ktij planet s’kishte
mujtë me ia hjekë ktë status: teatrit.
Mjaftoi nji skotë çiçikovësh
me e realizue në letër ktë çertifikim. Por asht e kotë me shqetësue rusin Gogol
tue marrë uha personazh prej Frymëve të vdekuna. Marrim ma mirë nji tonin,
Trebeshinën: te Tregtari i skeleteve,
ka nji personazh ultra-gogolian, që merret me ksi punësh, shoqi Asmut
Rrakatakja. Pra me asmutat e duhun, mundesh me “certum facere” ça të duesh ti
si pushtet i radhës, që të mundesh me hy pa radhë në tana punët botore. Nji
ballkanas i natyralizuem gjermanik Gregor Von Rezzori, tek mozaiku i tij për
Ballkanin, difton si erdhi në pushtet dinastia e Karakriminajlloviçëve, alegori
kjo që vlen për të gjithë vendet e gadishullit, ku hymë ndër të parët edhe ne.
Rama erdhi me luftue
degradimin dhe e çoi në dekadencë. Asht ai vetë primsi i dekadentave. Me
kravatat 500 dollarshe dhe xhaketat 3000 dollarshe, nuk humb rast me u shitë si
bohem. Meqë ka deklarue vetëm 3000 euro kursime gjithsej, i bjen që
kollaren e ka dhuratë. E pra bohema e vërtetë, dhe energjia pozitive që buron prej saj, ishte
bohema e ktij grushti njerzish që mbrojtën teatrin kombtar. Ajo energji
pozitive që bohemët e vërtetë derdhën në konakun e artit tonë skenik, në formë
djerse dhe lotësh dhe ngëthjesh, s’ka me u fashitë ndër vite. Rama e la teatrin me
degradue, që mandej me e luftue degradimin me dekadencë, me operacionet prej
kirurgu estetik si kur botoksizon qendrat e lokaliteteve tue i pajisë me
betonale që të duken të rilinduna jo prej hinit të vet po prej hiçit. Mirëpo
ksaj radhe i kishte ba hesapet pa hanxhiun.
Poeti i dekadencës
romake, Ausoni, vërteton kjartë se dekadenca nuk asht në gjendje me i ndi
vlerat e të kaluemes as rrënimin e të sotshmes. Asht shurdhe karshi vetë
historisë. Pavarsisht se ishte romanissimo, ai nuk ia mrrinte me e ndie
dekadencën e qytetit të amëshuem, ngase nuk ishte ma pjesë e së tanës, ishte ba’
pjesë e pjesës. Tradita ishte pre’. Në vargjet e tij ai i bante fresk kastës së
vet, porqë edhe kur i kndon të vetmes lule jashtë tarafit, skllaves gjermanike
me emnin perimor Bisula, e ka për me diftue sa mashkull kenkej, jo për tjetër.
Ma mirë se kushdo poeti dëshmon energjinë e kohës. Me nji energji si kjo që dëshmonte
Ausoni, shum pak nuhatje i duhej Alarikut mbretit të Visigotëve me trokitë me
ushtri në dyert e Romës. Misitë që Roma i çoi u munduen me e mërzitë me retorikë
mandej kur e panë që s’e hante retorikën, i skjaruen se ata kishin shum ma tepër
ushtarë se Alariku, prandej do ta kishte të sigurt humbjen. Sa ma i dendun bari,
aq ma lehtë kositet, ia ktheu ky, pa e hollue shum muhabetin. Ça don at-herë? e
pyetën misitë me habi. Tanë ça ka Roma të vlertë. E ne ça na mbetet? Shpirti
gjallë.
Kalimin prej dekadencës në
mesjetë e bani nji shpirt i madh i perëndimit, i mbrami i antikëve dhe i pari i
mesjetarëve, Agustini. Ndoshta sikur dekadenca të mos kishte qenë aq e gjatë,
aq mesjeta s’kishte me zgjatë aq shum. Nji narrativë e re, që ishte pjekë
me kohë underground
në katakomet e Romës, tashma pak zanë vend mbi dhé dhe po unjisonte perëndimin,
ajo që Agustini e shenjoi n’at nivel sa me u quejt shejt i saji.
Mirëpo në Shqipni,
dekadenca nuk asht e pakthyeshme, asht smundje që ka kapë plotsisht pushtetin,
por jo edhe njerzit. Karta e fundit që i ka mbetë ktij pushteti dekadent, asht
premtimi se kanë me na integrue te dekadenca e madhe e perëndimit. S’kemi pse
ngutemi n’ktë vrap. Ende e kemi nji shans me qenë vetvetja.
Në gjithë kto muej ka
ndodhë nji ndryshim paradigmatik. Asht kthjellue diskursi publik i palës civile
në radhë të parë dhe i elitës së ardhshme në radhë të dytë. Lëvizja studentore
pati efektin e nji ekzorcizmi. Por e gjitha filloi te teatri. Dhe për herë të
parë pushteti e ndigjoi veten se po flitte marrina. Kjo nuk ndodhte qysh në ‘90n.
Rama i ka përjetue të dyja kto momente kthjellimi, por të parin si kthjellim rinie,
të dytin si aberracion. Teatri e provon ktë.
Ai e muer përsipër ktë
sipërmarrje, me ktë logjikë: ça iu duhet teatri kombtar, kur un ju jap teatrin
e ri? Mos të harrojmë se programi punist ishte: ça iu duhet njeriu kombtar, kur
ne do prodhojmë njeriun e ri. Primend, me kohë kemi pyetë idhnisht: ça ju duhet
teatri kombtar, kur keni kombin teatral? Por nuk jemi komb teatral. Jemi etnia
ma e vjetër në Europë dhe nuk jemi n’Europë. A thue ngase Europa ka dashtë me
na nda tue na falë dreqit ndër etni të reja? Thjesht pyetje. E dini si asht nji
punë: nuk jemi komb teatral. Jemi komb jetim, mirëpo tash na erdhi pjekunia dhe
nuk mund të rrimë ma mbrenda kushteve të jetimores. Dy janë rrugët: ose ikim, dhe bahet bota
jetimorja jonë. Ose e bajmë jetimoren vend të jetueshëm si bota.
Nji pikë që nuk u
konceptue për teatrin dhe në kto kushte emergjence nuk i pati ardhë ende radha,
ishte libri në teatër. Nji kand i hapsinës teatrore i duhet kushtue librit. Tjetra,
ajo që s’duhet, asht nji drejtor kanakar. Duhet vu’ në status që teatri
drejtohet prej nji bordi profesionistash të papolitizuem. Ma e para, duhet nji bibliotekë e
teatrit kombtar. Që aktorat, regjisorat, studentat të mos punojnë ma me
fotokopje. Ne të gjithë do të japim koleksionet tona me libra teatri dhe ka me
dalë nji fond krejt i vyem. Me libra në të gjitha gjuhët e gjalla dhe të
vdekuna. Me veprat e plota të Sofoklijve, Shekspirëve, Molierëve, Hygove, Uajlldëve
dhe Zharive, Brehtëve,
Dyrrenmatëve dhe Kamyve, Bernhardëve dhe Beketëve me shokë. Me dorëshkrimet e panumërta të dramaturgëve tonë. Dhe aty mes
tyne, resmet e aktorve e mjeshtrave, zani i të cilve dikur ndër njato mure të vjetra kumboi
logos, pathos, eros.
