SAKSIA E ZEZE

A.C.

Saksia e zezë

Kisha përnjimend nevojë për një kafe të zezë, sepse atë mëngjes mezi u ngrita, ngaqë kisha fjetë fare pak dhe për më tepër qeshë lodhë duke konsideruar meduzën si motiv pjellor shumëfishtësie metaforash dhe si simbol të misticizmit tim të atëditshëm, por sidomos si shkaktare të mundshme të djegësirës që kisha në but të lukthit.
Kafja e zezë donte edhe cigare për t’u shoqëruar dhe po më dukej vetja si një 40vjeçar i plakur para kohe (në moshën 22 vjeçare) teksa shihesha në në pasqyrë në profil dhe më vriste syrin mjekrra e kërrusja e shpinës, që gjithmonë e më shumë imitonte hundën time ballkanase. Si për të lidhë muhabetin i futa dhe nja dy të gëlbazueme në lavaman, hapa ujin, e mbylla prapë e dola.
Kur u ktheva shkunda take-tuken dhe rifillova të thej rekordet personale. Po rrija mbi divan-shtratin tim të zi duke tymosur si për zi, e fiksoja sytë e mendjes te motojo e ditës që kisha shkrue mbi mur me germa të zeza: MATRAPAPUPA... mendim pozitiv, optimizëm vjedhur nga një burrë bukur i vjetër.
Mandej kapa e i thava të pesë shishet e birrës që kisha në frigorifer e mu ngrohën motorrat, sidomos ai motorr që më vinte në lëvizje mekanizmat antistres.
Asgjë nuk lëvizte në dhomën time. Nganjëherë më bëhej a thua se ndjeja te jastekët e divanit erën e gruas zezake (e zeza grua!) që kishte fjetur më mua një natë. Gjatë asaj nate më pati thirrë kryesisht “albanese”, por mua më përngjahej vetja me një eksplorator të frymëzuar, të guximshëm e të talentuar. E kam çuar peshë gjithë qenien e saj gjatë asaj nate e tash s’ka mbetë veçse ky kujtim ngacmues në trajtën e një kundërmimi të paktë por që s’men të fiket. Ka gra që po s’u hyre në shtrat, nuk u hyn në sy. Ka gra që po s’u hyre në shtat, s’u hyn dot në shpirt. Ka gra që po s’u hyre në vesh, nuk u hyn në zemër. Dhe kur poeti, i hyn në shtrat një gruaje...
Te ky mendim pastiç vë në sprovë manjetofonin tim të zi.
Ndëgjoj muzikë black. Hedh sytë në bibliotekë për të gjetur një roman noir.
...Këtu më mungon gjithçka. Çdo gjë është kaq e zezë dhe e thellë. Kam nevojë të shkruaj.
...Unë jam shëndoshur duke pa’ këtë vazo. Ajo është kaq e zezë kaq e bukur dhe e saktë sa më duket gati si një varr. Është e bukur sepse nuk është e shëmtuar. (Kjo saksi pa jetë, kjo bimë pa emër: e pra një emër mund t’ia vë por s’do t’ishte i saji, s’do i ngjante, s’do i rrinte mirë, sikundër një parfum nuk mund t’i hidhet një biçiklete).
Nuk është për me u hedhë e ndoshta kjo është arsyeja përse e mbaj. Tjetra është sepse jam mësuar me ‘të. E fundit (ndër arsyet që njoh) është se një mendje e marrë më thotë se ajo bimëza e vogël e mbaruar dhe e rënë për së vdekuri mbi dheun e saksisë, do të rritet dikur. Nganjëherë më duket e zgjatur, pastaj më ftillon ideja se një bime të tillë i duhet të çojë krye për t’u rritë, po s’e bëri këtë shpërdredhje mesveti, që ajo realizon nuk përbën kurrfarë rritje.
Ka bimë që rriten vetëm thellë…
Ndoshta do më duhej t’a shkul megjithë rrënjë e ta mbjell në lavaman i cili ka disa ditë që është bllokuar duke qenë i mbushur lëmë për lëmë me ujë. Por dyshoj, ose mëtoj se ndërdyshem, që ky veprim s’do i bënte hall, sepse kam vënë re që qimet e mia që notojnë n’atë ujë, jo vetëm që s’janë rritur asnjë mm, por nuk kanë - megjithëse edhe një fije floku e ka hijen e vet - as hijen më të vogël të hijes.
Tashti vendos të dal. Jam krejt gati. Çohem nga poltroni. Ndezi një cigare dhe fshi me gishtin e madh syrin e djathtë që sakaq është mbushur me tym e ndonjë pikël lot. Kohët e fundit ç’është e vërteta, më ka bërë vaki shpesh t’a harroj cigaren në buzë, si ata që e harrojnë jetën e tyre diku, krejt natyrshëm, për t’a jetuar më vonë.
Nganjëherë mëdyshem se mos më është mbushur mendja, se mos vallë kam ndonjë mendje të mbrapshtë, për të bërë ndonjë skandal të tipit: vrasje, vetëvrasje; sekuestrim personi të njohur, sekustrim personi të panjohur, propozim martese për dashnoren e dashnores, themelim i një sekti me qëllime metafizike, djegie e teatrit kombëtar, e me radhë.
Po dal.
Dal shpesh. Jam një natësuer edhe pse dal gjithmonë ditën. Sillem gjithmonë si myshteri nate në lokalet ku shkoj. Pikësëpari porosis me gjysmë zëri e masandej rri në tavolinë gjysmë i lodhur e i sakëlldisur si të isha i zier në avull. S’pres askënd. Dhe në do çaste kur më vjen një frymë energji e përmendem, rri me frikën se mos gjer atëherë kam qenë në gjumë e kam lënë kokrrën e namit se të personelit e padroni më njohin. Por nuk jam i vetmi klient natësuer i lokaleve të ditës. Ka edhe shumë të tjerë: artistë të dështuar, dështime të artizuara, endacakë e pijanecë; apolidë të jetës, njerëz me botë në kokë, dhe hiç në plënc. Unë ndoshta jam i vetmi që duke mos qenë as a) as b) as c) kam një mood karakteristik të ngjashëm me ‘ta.
Mbasi që i kam pirë të gjitha lekët dhe kam qeshur me të madhe me kamerieren (një vajzë e ngrohtë plot mëshirë e mirëkuptim mondan) e cila më kujtoi se qenkam njëzet vjeç, ditkam shumë gjuhë dhe pikam shumë duhan, por u dashka të bëj lek në radhë të parë, qenkam i ndrojtur me lekun… mua thjesht më merr malli për vazon time dhe dua të shkoj te ajo. Para se të vete, ndalem, dhe i them vajzës se ajo di të flas mirë, dhe për më tepër logjikon mirë, dhe përfundimisht më duket se i bën të gjitha mirë. Kur i them këtë të fundit, e shoh me një nga ato shikimet që të heqin tëlinjtat dhe ajo shkrihet si akullore e bardhë në kafen e zezë të shikimit tim. «Mirupafshim, filozof» më thotë dhe shpupurishet.
Duke shpejtuar hapin e duke harruar gjithnjë e më shumë botën e duke u kujtuar gjithnjë e mirë për jetën, shkoj drejt vazos time. Ulem në gjunjë para saj. E shoh me turp e trishtim se në vend të dheut të njomë në saksinë time ka me qindra bishta cigaresh që i paskam mbjellë gjatë takimeve të mija të panumërta me duhanin. Dhe kujdesem që ajo të kthehet në gjendjen e që i ka hije. Dielli do më ndihmojë siç më ka ndihmuar gjithmonë.
I çliruar ndez një cigare. Avitem t’a shoh prapë saksinë si piktori i vjetër muzën e rinisë së vet, mandej bie të flej pranë saj.
Ajo vazo nuk i ngjan asnjë vazoje tjetër, më shumë sesa i ngjan jetës sime. Bimë intime, e çelur brenda varrit të vet...

Biella, Gusht 2004 – Milano, dhetor 2007

IL MONITO DI KASEM TREBESHINA

Il monito di Kasëm Trebeshina

Nato nel 1926, Kasëm Trebeshina fu il più lucido e il più coraggioso tra gli scrittori albanesi che si sarebbero distinti per la loro dissidenza politica ed estetica. A differenza di Poradeci, il suo non fu un autosacrificio firmato con il silenzio, ma pagato con la prigione. In questo gli assomigliano per molti versi i grandi poeti Frederik Rreshpja e Bilal Xhaferri.
Non è questo il luogo per ripercorrere tutta la sua vita, ricca di eventi in gran parte drammatici, ma anche di grande impegno nel lavoro letterario. Ma si vedrà con una toccata e fuga il suo profilo da dissidente sia nei confronti della politica e della logica del regime, ma in particolar modo – ciò che a noi interessa –, nei confronti del realismo socialista.
In Italia, quest’anno è uscito presso un editore romano, la sua autobiografia Allori secchi , con in appendice il suo famoso monito chiamato da lui Promemoria.
Questo promemoria datato 1953 di Trebeshina, visto il tempo e visto l’indirizzamento così diretto alla persona del dittatore, rappresenta un documento senza pari in tutta la Storia del Comunismo Postbellico nell’Est Europeo. Ma forse è proprio la sorpresa di questo coraggio così spontaneo, così lucido e così radicale che lo “salva”. In verità, con questo atto Trebeshina firma il dramma della sua vita. Da questo momento infatti, cominciano gli internamenti (in prigione o in manicomio) dello scrittore da parte dello stato. Reclusioni che finiranno con l’apertura del paese al mondo civile, dopo la caduta del Muro. Ma Trebeshina evita la pena capitale. Alcuni intellettuali sostengono che la sua vita fu salvaguardata anche grazie ai legami importanti che la sua famiglia aveva con l’élite del paese. Trebeshina scrisse questo promemoria dopo alcune vicissitudini alla Lega degli Scrittori Albanesi, che lui stesso ci descrive negli ultimi capitoli della sua autobiografia. Fu questa la goccia che fece traboccare il vaso. Il giovanissimo scrittore era da poco tornato dalla Russia. Durante i suoi studi (rimasti incompiuti) a Mosca, era entrato in collisione con la massa di burocrati che girava negli atenei dell’allora Leningrado e di Mosca. Già il comitato politico degli studenti albanesi, aveva cominciato a dargli del pazzo, e a cercare di internarlo negli ospedali psichiatrici. Vale per Trebeshina, il detto di Swift: Quando nel mondo appare un vero genio, lo si riconosce dal fatto che tutti gli idioti fanno banda contro di lui .
Il ’53 fu l’anno della morte di Stalin, e lo stesso Trebeshina non mancò di dedicargli una elegia. Sincera, stando a quanto lui stesso ci dice. Anche lui era, per usare la felice espressione di Badiou, infetto dalla passione del reale. Ma, il motivo della sua presa di posizione così radicale, riguardava molto di più la letteratura e la politica culturale che non la mera politica.
Già da anni, il giovanissimo Trebeshina aveva mostrato apertamente la sua avversione per la via linea politica seguita del partito. Quello che influenzò decisivamente la stesura del Promemoria, fu l’arbitraria e totale censura imposta dal partito all’unica casa editrice che allora esisteva in tutto il paese.

Si sa che il mio romanzo Rinia e kohës sonë era stato scritto già nel 1948, mentre l’altro romanzo Mbarimi i një mbretërie è del 1951, e nemmeno va dimenticato che il romanzo Harbutët di Sterjo Spasse era stato scritto già nel 1948. Allora perché il partito ci mette lo zampino e proibisce questi scritti più vecchi e dà tempo a Dhimitër S. Shuteriqi di scrivere nel 1952 il suo romanzo senza nessun valore Çlirimtarët? Perché il Partito pubblica con un rumore assordante questo romanzo? Perché mobilita tutti i cavalieri feudali della critica per pubblicizzarlo come il primo romanzo in albanese?... E non solo come il primo romanzo, ma come un grande romanzo della Letteratura Albanese nonostante si sappia che in Albania siano stati scritti dei romanzi anche prima, e in lingua albanese!... È degno che un intero partito si occupi di cose del genere?


In verità il problema della pubblicazione, Trebeshina ce l’ha ancora oggi, dopo più di mezzo secolo! Quel poco che è stato pubblicato della sua opera, si può leggere grazie al lavoro di pochi appassionati, come Buzuku nella Kosova e Ars in Albania. Gli editori ufficiali con i loro comitati di lettura diretti e composti da editor e lettori vecchia scuola più che altro promuovono Kadaré e i suoi epigoni. I loro investimenti storici! Buona parte dell’editoria nella odierna Albania, rimane sotto l’ombrello di ferro di comunisti & figli.
È merito innegabile di Trebeshina, il fatto che lui comprese e denunciò subito la portata nefasta del “realismo socialista”, che per una letteratura (come quella albanese) che si era appena risollevata (accade durante gli anni ’30) ed entrava nell’epoca dell’originalità e del professionalismo, questa letteratura di Stato, era quanto di peggio ci si poteva augurare.
In questo Trebeshina ha come confratello (maggiore) Evgenij Zamjatin, e nessun altro. Entrambi erano stati dei revoluzionari.
Kadaré ha denunciato apertamente il regime solo dopo la sua fine! Trebeshina aveva ventisette anni quando scrisse il suo promemoria. Zamjatin pubblicò il suo articolo “Ho paura” (1920), all’età di 36 anni. Una decade dopo (1931), scrisse una coraggiosa lettera a Stalin, in seguito alla quale, grazie soprattutto alla mediazione di Gorkij riuscì a ottenere il permesso di recarsi all’estero. Aveva già fatto stampare sempre all’Estero, il suo romanzo più importante, l’antiutopia “Noi” . All’inizio Zamjatin aveva pensato a un libro di fantascienza. Poi però, man mano che il libro prendeva corpo si trasformò in una anti-utopia, o più semplicemente nella descrizione di un non luogo . Il romanzo è noto soprattutto per avere influenzato in modo decisivo le antiutopie di Huxley, e quella di Orwell, influenza prolungatasi fino a 1985 di Burgess.
Vediamo con che nitore, Trebeshina aveva visto:

Tutti qui alla Lega, in armonia anche con i Suoi rappresentanti, cantano in modo ripetitivo un inno ad un realismo chiamato “socialista”. Non c’è bisogno di una particolare intelligenza per arrivare alla conclusione inevitabile che il realismo o esiste o non esiste: o esiste un “realismo”, o, dal momento in cui gli viene messa una coda, smette di esistere. Il realismo o è realismo, o non lo è affatto ed è questa la ragione per cui questa corrente letteraria già dall’inizio parte in modo sbagliato e lascia dubbi sul suo futuro di entità mostruosa.
Lo stesso nome realismo socialista diventa garanzia di storpiature mostruose che solo ora hanno iniziato ad apparire con tutta la chiarezza della loro forma e del loro contenuto.
Ma vediamo concretamente, il contenuto delle opere letterarie del realismo socialista, sia pure di quelle migliori. Un ingeniere bravo, un ingeniere cattivo ed uno che ha sbagliato e che si corregge!... Un contadino bravo, uno cattivo ed uno che si corregge!...
I comunisti sono sempre gli eroi della situazione, vengono nelle pagine del libri o sulle scene dei nostri teatri solo per recitarci monologhi dal contenuto eroico!...
Torniamo indietro nella storia e vediamo come andavamo le cose nel tempo di Luigi XIV.
Lì i ruoli erano divisi nella maniera più precisa. I re ed i principi si erano assicurati la loro partecipazione nelle opere più serie. Essi si muovevano solo nelle tragedie, mentre il popolo, insieme a tutti quelli che erano più in basso dei re e dei principi, aveva il suo posto nelle opere buffe ed era oggetto di burla, di derisione e di offese di tutti i tipi.
Ora la mia domanda è questa: è possibile accettare e considerare giusto che una cosa del genere venga applicata anche nel secolo ventesimo ed in una società che pretende di essere socialista?
È chiaro che il realismo socialista ha legami diretti con le idee dell’assolutismo francese, sia in teoria, sia in pratica. Nonostante ciò la cosa peggiore non si manifesta nella pratica degli scarabocchi letterari, che comunque ingiallirebbero nelle vetrine delle librerie e molto presto verrebbero dimenticati dagli stessi autori. La cosa peggiore, secondo me, sta nel fatto che si sta organizzando tutto il lavoro letterario secondo i modelli medievali degli ordini religiosi dei monaci.
Così, la Lega degli Scrittori è organizzata come un Ordine di Monaci Medievali. A capo della Lega è un Grande Maestro e tutti sono obbligati ad ascoltarlo.
Non lo capisce che è un concetto ed azione medievale dividere in questo modo “funzioni” e “privilegi”?
Ma vediamo come ha agito Lei durante questi anni.
Lei decide al Comitato Centrale che Kolë Jakova è un grande scrittore e tutti approvano la Sua opinione. La critica grida a squarciagola che Halili e Hajrija di Kolë Jakova è una grande opera!... Poi è Dhimitër S. Shuteriqi a guadagnare la Sua attenzioni e i Suoi favori quale presidente della Lega e quale…
Meglio lasciare stare questi dettagli!...
Gli scrittori sono cittadini con diritti uguali a tutti gli altri e non è giusto che debbano rispondere nella maniera più illegale ad una censura tra le più strane. Se per una ragione o per un’altra, Lei insiste che ci sia una censura, allora che venga creata come una istituzione e che eserciti apertamente le sue funzioni. Così sapremmo a chi rispondere e non avremmo tra i piedi i funzionari del partito che, anche se non sono competenti, vengono e danno pareri lì dove nessuno glieli chiede.
Qui non si tratta di uno o due scrittori, di me o di qualcun altro, qui si vuole mettere in evidenza il fatto che, senza saperlo, state costruendo una letteratura medievale, con concetti medievali ereditati attraverso l’assolutismo francese. Una letteratura del genere ci fa tornare indietro al tempo di Luigi XIV. È tempo che si rinunci a pratiche simili a quelle che si stanno applicando nella nostra società e che si capisca una volta per tutte che l’arte, essendo di una natura specifica, non può essere inclusa nelle forme organizzative del partito. L’arte, anche se è superstruttura e nasce da una struttura definita, per via della stessa forma della presentazione, acquisisce valori e forze tali che stranamente la fanno vivere anche dopo che la struttura che l’ha partorita è morta!... La Società Greca Antica è morta da tempo, ma le opere di Omero, Eschilo, Sofocle e degli altri vivranno in eterno. La stessa cosa possiamo dire anche di Dante.
Da ciò risulta che gli interventi brutali nelle faccende dell’arte non sono accettabili, soprattutto da parte di persone che non hanno la minima idea della sua natura particolare. Bisogna porre fine alle forme monarchiche ed ai diversi interventi e lasciare tranquilli gli scrittori nella loro ricerca lungo i sentieri difficili delle vere vie dell’arte. Non è opportuno che interveniate, aggiungendo alle reali difficoltà nell’arte altre difficoltà artificiali tramite i vostri funzionari che conoscono solo la pratica burocratica quotidiana, perché l’arte non può essere un esercizio ufficiale di azioni pianificate da parte di un centro plenipotenziario. Non dovete trattare la Lega degli Scrittori dell’Albania come un prolungamento organizzativo dei vari anelli organizzato dal Partito del Lavoro dell’Albania.



Zamjatin invece aveva scritto (lo cito da Che cos’è il realismo socialista di Andrej Sinjavskij):

«…può esserci vera letteratura solo là dove la fanno non degli impiegatucci d’ordine e sottomessi, ma dei folli, degli eremiti, eretici, sognatori, ribelli, scettici. E se lo scrittore ha il dovere di essere assennato, ortodosso, se egli deve essere utile, se non può fustigare tutti come Swift, se non può irridere tutti con Anatole France, allora non c’è una letteratura bronzea, ma solo una letteratura cartacea, da giornale che oggi lo si legge, e domani si usa per avvolgere il sapone del bucato». E più oltre egli dice: «Ho paura che non avremo un’autentica letteratura fino a quando non guariremo da questa sorta di nuovo cattolicesimo, che non meno del vecchio teme ogni parola eretica. E se questo male si rivela inguaribile, allora ho paura che la letteratura russa ha un solo futuro: il suo passato ».


I punti di convergenza sono molti. Dal timore per il futuro della letteratura, alla constata concezione medievale della produzione artistica centralizzata. Ma se la letteratura russa aveva paradossalmente un futuro alle sue spalle, che danno si recava alla letteratura albanese che solo negli anni ’30 iniziava a prendere un corpo moderno? E non aveva un futuro nel passato come quella russa? Misurare il danno recato dal diktat estetico del realismo socialista sembra impossibile. Ma una cosa è certa, quel vuoto non si riempie con l’opera di nessun Kadaré.
Entrambi questi narratori ricreduti che venivano dalle file dei rivoluzionari, vedevano l’homo narrator imbavagliato. Poiché l’homo narrator sceglie da solo le sue incarnazioni, e poiché la sua gamma spazia specialmente tra gli esseri umani meno conformi alle regole del potere temporale, meno adatti all’indottrinamento.
Il realismo socialista cercò di condannare la letteratura ai lavori forzati. E l’homo narrator reagì grazie al coraggio un po’ folle di Zamjatin e Trebeshina, di Bilal Xhaferri e Frederik Rreshpja, grazie all’intelligenza di Milan Kundera e il lavoro degli scrittori nel resto del mondo che era libero. Ma libero dallo comunismo sovietico, non vuole dire libero dal male.
In qualche modo, tutti i rappresentanti dell’homo narrator durante il secolo subirono il potere del male, soffrirono della banalità del male. Così Lorca, così Benjamin. Così tutti gli altri giusti.
Forse è qui che sta il loro valore, nel fatto che nonostante tutto il male del Secolo Breve, loro mantennero accesa la fiamma della narrazione, e fu così che tennero testa alla barbarie del dispotismo che in modo storicamente inedito aveva a disposizione una intera industria.
Vissero per raccontarla. Apportando addirittura nuovi generi e nuove arti. Arricchirono il mondo della vita, come mai era stato fatto prima. Grazie al loro lavoro, nonostante le terribili lacerazioni, riuscirono a mantenere in umanità l’essere umano. Furono quei poeti che Platone venticinque secoli prima aveva bandito dal governo dello Stato, a curare quel tessuto che la politica dei misosofi cercò atrocemente di distruggere. Salvarono l’uomo salvando l’arte. Pensarono innanzitutto all’arte, ma resero la loro arte vicina ai problemi dell’uomo. Abbellirono con la loro coscienza, la coscienza malata del Secolo. Senza la loro oper il ventesimo secolo sarebbe una fossa comune, la tomba delle ideologie, dei carnefici e delle loro vittime.
Vi fu un altro grande albanese, un francescano, l’ultimo, a salvaguardare la memoria umano in Albania. Aveva la modestia di chiamarsi autore non scrittore. Padre Zef Pllumi, 1920-2007. Uscirà prossimamente nella maggiori lingue europee la sua opera: Rrno vetëm për me tregue, “Vivi solo per raccontarla”.

LO SCEMPIO DEGLI SCRITTORI MIGRANTI

Lo scempio degli “scrittori migranti”
di Astrit Cani

--------------------------------------------------------------------------------

Ho paura che definire scrittori migranti degli scrittori veri, come in alcuni casi i cosiddetti “scrittori migranti” possono rivelarsi, equivalga a porre la prerogativa del permesso di soggiorno per la letteratura. Quando sappiamo che la letteratura non ha bisogno del permesso di soggiorno, per il semplice fatto che gode della cittadinanza da sempre e dappertutto nel mondo civile. Diritto che credo si è guadagnato da sola lungo i secoli e i millenni. Definire uno scrittore con l’etichetta di “migrante” equivale a marginalizzarlo, a farlo scendere a colpi di coda dal livello di realtà al quale egli cerca di appartenere –che è proprio quello della bella arte che è l’amore per l’essere – per “asservirlo” alle leggi di un’attualità caotica e truffaldina, dove il luogo comune è perfetta etichetta commerciale. Vuol dire ridurre disgraziatamente il suo tentativo di “cosmos”, a mera cosmetica.
In Italia ho visto tante antologie di scrittori migranti, ma non ricordo di avere ancora trovato tra le antologie americane una intitolata “Pizza e spaghetti”, anche se non mancano i casi in cui i luoghi comuni del cinema e della tv possono far razzie anche tra i lavori letterari. Non ricordo neanche casi in cui Nabokov, tanto per dire il più geniale, venisse propinato da qualche critico come uno “scrittore migrante”.
Qual è il criterio per definire uno scrittore migrante: il fatto che appartenga a un paese del terzo mondo? No, dico, perché nelle antologie degli scrittori migranti non trovo scrittori francesi o tedeschi o inglesi di stanza in Italia. Trovo solo scrittori del terzo mondo. Ma se questo criterio (vale a dire quello basato sull’immagine di uno scrittore che è venuto in Italia per mangiare meglio e che scopre la scrittura come digestivo) cade, cosa rimane a tenere in piedi la classificazione? La tematica? Ebbene, se si va a vedere, la tematica dell’immigrazione viene affrontata anche da scrittori tutt’altro che immigrati, e con grande vigore. E allora che rimane? La malafede.
L’accettazione della ricchezza d’essere dell’altro, purché lo si faccia passare per la dogana del luogo comune, detta anche cruna dell’ago per il nostro paradiso.
Stranamente, non succede per esempio che vi sia una simile classificazione con gli artisti. Nelle varie biennali non vi sono sezioni per “artisti migranti”. Come mai? E da quando in qua ci si chiede, le arti visive sono diventate più universali della scrittura? Ma poi, questo conio burocratese non è forse spia di un impoverimento della letteratura in generale (e di conseguenza di un eccessivo arricchimento della burocrazia in particolare) per cui, in mancanza di correnti letterarie, si divide la letteratura in base a criteri sociali, sociologici, sociolinguistici, culturologici, tanto per parlare burocratese... Non v’è un po’ di schiavismo qui dentro? Esopo era uno scrittore schiavo, ma cosa avrebbe detto se l’avessero catapultato nel bel mezzo di una “Antologia degli schiavi scrittori” o in quella degli scrittori schiavi? Si sarebbe accontentato di farsi pagare i diritti d’autore in modo da poter mangiare bene per qualche giorno?
Per chi se ne infischia e fin quando avrà fiato continuerà a infischiarsene del livello di realtà che chiamiamo “palude” (livello dei tecno-burocrati), il fatto che uno scrittore si veda costretto ai fini delle Fini leggi dei Bossi a farsi prendere le impronte digitali in questura per poter rinnovare il permesso di soggiorno, non rende meno scrittore quello scrittore; come non rende meno uomo quell’uomo. Ciò che veramente ci offende è che le impronte dell’anima che gli scrittori consegnano di libera iniziativa alla memoria umana nelle pagine dei loro libri, vengano classificate come una specie di X-Files, banche dati particolari di anime umane sì, ma anche aliene... e che lo scrittore “extracomunitario” venga trattato come il caso umano di un alieno.
Scrittori sì, ma anche “scrittori migranti”... Tra quelli che pubblicano libri in Italia non ci sono scrittori e scrittori migranti. Ci sono scrittori e altri. Poi, se con il passepartout dello “scrittore migrante” si cerca di spacciare dei semplici migranti con il pallino di scribacchiare, questa è un’altra faccenda. Si potrebbe anche classificarli e dividerli come scrittori con le chiappe al caldo e scrittori con le chiappe al freddo... E chi può negare che tra i migliori scrittori italiani di oggi non vi siano degli aspiranti migranti?

MIZOZOFIA NDER SHQIPTARE

Astrit CANI

MIZOZOFIA NDËR SHQIPTARË

1.

Ndër shqiptarë asht kaherë koha e mizozofisë. Ndoshta kshtu ka qenë qysh nga epoka e hekurit. E sigurtë asht se sot në kohën e hekurit. (Shprehja "koha e hekurit", me ndie do shqiptarë i referohet periudhës së kontrabandës së hekurit me Malin e Zi, vendth ky që falë stërzellit të do shqiptarëve u ba mbrenda pak vitesh mal me hekura.) Tana mizoritë e tjera vijnë prej kësaj mizorie. Mizogjinia, misantropia. Mizoneizmi. Fjalë që zakonisht lavrohen nëpër romanet a komeditë borgjeze. Na do merremi te ky shkrim me mizozofinë ndër shqiptarë, e jo ndër popuj të tjerë, pse nuk na tepron harta.

Gill Deleuze - që disa ngranës të babzitun pop-corn-esh e quejnë pop-filozof – Deleuze pra, i madhërishmi, na ka lanë nji libërth-souvenir për Proust-in dhe shenjat . Dashuninë dhe nihilzmin. Aty e përmend shkarthi edhe mizozofinë natyrale të njeriut. Deleuze, nuk e përkufizon Mizozofin. Mbase Deleuze, çprej Nietzche-s e din se te njeriu irracionalja dhe pushteti i saj errcak, asht jo ma pak e pranishme se ajo që quhet arsye që e ban të pamendueshmen të mendueshme, dhe artikulon të pakumtueshmen. E sigurisht, që sikur nesër të zbuloheshin gjenet shkaktare të pranisë së të keqes (si energji) si alternativë qeverisjet në mendjen e njeriut, asnji filozof moral nuk kishte me qenë dakort për nji ndërhymje aty, dhe gjasat janë të plota, që me heqjen ose modifikimin (riparimin) e tyne, njeriu nuk do ishte ma i njajti. Thom, ngase nuk do ishte ma i aftë për pasione. Por te pasionet do kthehemi prapë.

Egziston doksa se popujve të shtypun, hipokrizia u bahet refleks. P.sh. vetë miqtë e mi italianë, për të cilët mendimi kritik asht vlerë dhe partishmënia batakçillëk, më thonë se me siguri, nji farë rrufjanllëku u ka mbetë italianëve në kurriz nga se kanë qenë disa shekuj nën thundrën e "tjetrit". Kurse neve, prej komunizmit na ka mbetë nji kategori që i ka pasë çelë shum punë Aristotelit me shokë, dhe vazhdon edhe sot me qenë nji gozhdë filozofike, pra, monstruoziteti.

E gjithë masa intelektualoide shqiptare, pra gazetarët dhe profesionistët e tjerë të fjalës, s'kanë ba asgja, ose pakogjë, për përgatitjen qytetare të shqiptarëve. Gjithçka e keqe që ka ndodhë i asht faturue politikës. Kush ia tërhoqi veshin shqiptarëve për '97? Askush. Askush nuk i ka thanë halà shqiptarëve turp t'u vijnë për '97. E pra '97, ose viti me bisht, asht nji tumor i memories ^[1] sonë kombëtare. Por, sasia e dendun e mjegullës që e rrethon qenien shqiptare në kët fillim shekulli, duket se s'po ka të davaritun.

Intelektualoidëd, si në kohën e xhaxhit merren kryeisht me diskretitimin dhe demonizimin e personazheve, e askush nuk kap thelbin e problemit. Kta intelektualoidë, janë ba mjeshtra të depolitizimit të politikanve, deletrarizojnë shkrimtarët e kshtu me radhë, dhe për pasojë irracionalizojnë jetën publike.

Asht mizozofia e shqiptarit. Nji çrregullim i funksionit të arsyes. Nji reaksion ndaj të vërtetës, për me prodhue realitete saku ka individa.

Shqiptari nuk pyet. Biles asht i vetmi europian, që kur don me thanë se asht i vendosun, thotë "nuk pyes". Mirëpo, mos me pyet asht qendrimi ma antidialektik i mundshëm. Prandej, gurra e logosit që na buroi dikur nën kambë, nuk na lagu aspak. Sikundër filozofia e moçme greke, që bani sofër në qendër të botës sonë, nuk na e hoqi nji ashkël. Ne mbetemi, dhe vazhdojmë me mbetë filogjenetikisht bij të pandreqshëm pathosit. Aq lavd sa kemi grumbullue ia detyrojmë kryesisht natyrës sonë fort pasionale pra individuale. Prandej ndër gjithë ato figura perandorësh e kishtarësh, teologësh, piktorësh e poetësh, gjeneralësh e guvernatorësh që njehim si të gjakut shqiptar, nuk kemi filozofë. Gjenialiteti ynë asht patetik.

Shqipnia e jonë ka vuejtë deri diku prej faktit se asht nji komb i vogël dhe vetperceptohet si nji familje e madhe. Dihet që i vetmi mekanizëm në familje asht ai dashuni-urrejtje, i vetmi dimension asht ai i personales. Aty nuk egziston ideja e punës si vlerë objetive, pra ideja ligjit pozitiv.

Familja e madhe kombtare e ka ma të lehtë me iu bindë tiranisë së zakonit, sesa lirisë së mendimit. Në këtë mikroklimë, të tana figurat intelektuale, s'kanë hall as derman pa marrë funksionin pra edhe pozën e figurës familiare. Mirëpo nëse në nivelin e njerëzores, këta janë figura kardinale, që e bajnë jetën me u quejtë e tillë, në nivelet sipërstrukturore, baballarizimi i figurave asht kryekëput gjakim reaksionar.

Kunderës, te libri i tij ma i bukur, i pëlqen me kujtue nji moment kulturor. Cili asht shkrimtari ma i madh francez, e pyesin romansierin André Gide. Hygoi, fatkeqësisht – s'vonon përgjigjia e romansierit. Pse përgjigjet kështu francezi? Ka gjasë se pozita hygojane prej babai të kombit por edhe estetika e tij patetike, e ban Zhidin me leçitë nji konsideratë të tillë. Sa janë intelektualoidët shqiptarë që tash mezi po presin t'i pvesim cili asht shkimtari ma i madh shqiptar. Kadare, sigurisht, kishin me thanë njizashëm, Kadareja ynë i madh.

Por, ka ardhë koha, me dalë prej mënyrave të të shprehunit të realizmit socialist. Për kohën tonë, përgjigja e pyetjes Cili asht shkrimtari ma i madh shqiptar? do ishte: Kadareja, fatkeqësisht.

Tjetërkund, Pessoa ose poeti ma gjenial i shekullit ma mizozofik, na kujton se sendërgjuesit e ndërgjegjes njerzore rrinë mënjanë, anë ku rrin edhe ai, e janë: ai Homer e ai Krisht për të cilët historia s'din kurrgja, janë aty endacaku Dante Alighieri, dramaturgu i trullosun William Shakespeare, mësuesi i shkollës John Milton. Kurse nga ana tjetër janë do të tjerë: këshilltari i shtetit Johann W. Goethe, senatori i Republikës Victor Hugo, shefi Lenin, shefi Mussolini…

Për me u kthye te çashtja e familjes-komb, e thotë bukur Kundera se problemi i shkrimtarëve të kombeve të vogla, asht se ata i ngatërrojnë për popujt e tyne. Por, Kundera e din mirë, se sikundër e thotë nji bashkëatdhetare e tija, origjinaliteti i nji shkrimtari, varet nga origjina e tij.

Por, sa mizozof asht nji shkrimtar, dhe sa shkrimtar asht nji mizozof? Gjaja e parë që më vjen ndër mend, asht se sigurisht, për gjendjen mizozofike që përjeton njerzimi i sotshëm, faji nuk asht i shkrimtarëve. Në kushtet e totalitarizmit të ri të tregut, mizozofia asht ba filozofia e jetës për superstrukturën. Tregu na jep gjithçka, si e si që ne të mos (e) mendojmë (si të tillë).

Mizozofi, ose filozofi i mizave, asht ai që e urren dijen në tana format e saj, pra dashni, paqe, forcë (lexo:koherencë); mizozofi asht vrasësi i filozofisë, ose nji nihilist terrorist. Me i lypë me mendue, asht fyemja ma e madhe për tê dhe për familjen e tij.

Por, ne do kthehemi të shohim problemin e mizozofisë tek Shqipnia, që asht njiherit çadra jonë por edhe burimi ma i madh i origjinalitetit.

Përmend, diku Kasëm Trebeshina, në nji takim me rininë e qytetit të vet, turpin që ai ndjente, pse ne, nuk qemë kulturë e madhe, nuk e shkruem gjuhën, në nji kohë kur kojshitë tonë romakët e grekët, e ngritën qenien njerzore në nji nivel realiteti aq të naltë, sa ende sot, ajo konsiderohet vatra e parë kulturës botnore. Pse nuk e shkruem gjuhën, deri fare vonë? Pse u morëm me pirateri?

Sot, akoma në mjerimin kombtarist, ne themi dhe pak a shum e besojmë, se na kanë vjedhë historinë. P.sh. qysh në vitet e para të shkollës, na paraqesin me të vërtetën e dhimbshme sipas të cilës turqit, na kanë djegë dëshmitë e drejtpërdrejta të lidhjes tonë me botën ilire.

Por i drejtë asht shqetësimi i Trebeshinës. Nse logosi i pati dinjitarët e vet ndër grekët e vjetër, dhe prej aty drita e tij mujti me ndriçue nji kulturë të gjithsejtë, pathosi, ishte dhe vazhdon me qenë, mbreti i zemrave shqiptarëve. Dhe shì pse jemi bij të pathosit, njihemi si njerzit ma patetikë të Europës. Shikoni dy fjalët që në shqip i afrohen ma shum fjalës logos: janë log (mejdani) dhe lloqe (Kavaje).

Nuk mund të mos sugjeroj që gjatë rishkrimit të historisë, të shkruhet se shqiptarët janë halà në kohën e hekurit, mbasi, me nostalgji ata kujtojnë kohën kur çhekurisën gjysmën e Shqipnisë dhe e nisën në Mal të Zi, dhe këtë kohë historike për 'ta, e quejnë "koha e hekurit". Sa mirë punohej kur ishte "koha e hekurit"? Në historiografinë klasike, koha e hekurit përcaktohet para disa mijëvjeçarësh. Nji titull domethanës për nji antihistori të tillë kishte me qenë: Shqiptarët, nga epoka e hekurit te koha e hekurit.

Edhe diçka, bashkë me rishkrimin e historisë, duhet ba nji ligj i ri për arsimin: duhet ba i detyrueshëm arsimi i arsimtarëve!

I pari, dhe në disa kuptime i mbrami, që e zbloi kte ndër shqiptarët, ishte Faik Konica. Ai konstatonte se fisnikía bashkëjeton në zemrën shqiptare, bashkë me urrejtjen për të bukurën. Si mun'? Kur vallë? Freud-i, shfaqte bindjen se irlandezët janë i vetmi popull që nuk e depërton dot psikanaliza. Respekte për irlandezët. (Rroftë Irlanda, mëndesha e grigjës së filozofëve dhe nana e shkrimtarëve ma të mëdhaj të gjuhës angleze, pos Shakespeare-it.) Po për shqiptarët, a nuk vlen e njejta gja baca Freud? Për shqiptarët që s'ua hoqi nji ashkël as për ma mirë as për ma keq tanë ajo kohë nën Romë, tanë ajo fqijësi me Polise greke, tanë ai Bizant, tanë ai karshillëk i përgjakshëm sllav, tanë ai osmanllek…

A nuk asht e vërtetë, se tanë popujt që na pushtuen, në të vërtetë u pushtuen prej nesh? A nuk asht e vërtetë se barbaria jonë energjike, asht e tashmja jonë e përjetshme? A nuk asht e vërtetë, se leksiku i shqipes asht shembulluer kur bje fjala për luftën. Dhe për të tjerat, diç ma pak. A nuk asht e vërtetë se nuk kemi kaptime abstrakte? A asht e vërtetë se edhe fjalët e detit i kemi marrë uha (peshk, rrjetë), pse shpesh na asht dashtë me u rrasë nëpër male, për të ruejtë gjojën pirateske? A nuk asht e vërtetë, se jemi poetë të shkëlqyeshëm, por filozofë të vobektë. A nuk asht shqiptari, i vetmi qytetar i Europës, që i bindet diktatit të zakonit, i tutet gjykimit të publikut, pra, e konsideron jetën e vet si vepër arti(?) A ka gja ma patetike (dhe ma sublime njiherit) se kjo.

A nuk asht shqiptari ai, që e ka shndërrue mizozofinë e tij në filozofi, në filozofinë e kafehanes, e kafelloqeve, dhe kafemenderes? A nuk asht kthye shqiptari, në nji kafshë që ripërtyp fjalë pa shije, dhe gjysma mendimesh pa mundësi sinteze?

Me saktësi asht shprehë Fatos Lubonja, kur ka konstatue se shqiptarët kanë dëshirën e zjarrtë të prevarikimit, dhe as që ua ndien për me qenë koherenta. Lubonja na kujton se asht normale që p.sh. i njejti person, te e njejta tavolinë, me hedhë poshtë idetë që mbronte me bashkëbiseduesit e përparshëm, me të njejtin afsh, vetëm e vetëm, për me u pozicionue në nji llogore të vetën. (Këtë të llogores e shtova unë, për me shtue edhe se llogorja bahet shtëpia e shqiptarit). Vetëm te nji pikë nuk jam dakort me intelektualin tiranas, kur ai thotë se kjo asht pasojë e kulturës (a logjikës) patriarkale. Për ma tepër mandej shembulli që përdor me e ilustrue intolerancën ndaj kulturës së tjetrit, asht ma shum pikant se real: kalifi Omar, që urdhnon djegien e Bibliotekës së Aleksandrisë, me argumentin se librat që janë aty nse thonë gjana që i ka Kurani, s'hyjnë në punë, e nse thonë gjana të tjera, janë të rremë, prandej duhen asgjësue. Kundërprova e këtij argumenti, asht se arabët e periudhës klasike, nuk njihen si mizozofë, për kundrazi, si filozofë gjenialë.

Kam opinionin se logjika e prevarikimit nuk përcaktohet nga instinktet patriarkale, por nga hipokrizia filogjenetike te masat e gjana. Kjo vjen shì nga fakti, se nji popull, sado i fortë siç asht ai i yni, krijon forma të çuditshme sjelljeje, kur i vehet në dyshim identiteti gjithmonë, gjatë tanë historisë së tij. Atëherë e humb pusullën, dhe reinterpreton vetveten, ose nji gamë vetvetore; detyrohet të shpikë e të rishpikë vetveten nga e para. E vetmja mënyrë me paraqitë identitet të fortë, asht me i mëshue anëve forta të botkuptimit vetjak, ose thjesht me i mëshue fort asaj çka mund të lidhet disi me performancën individuale. Kjo mundet me ndodhë prej te tavolinat e lokaleve, deri te superstruktarat. Shiko rastin e reinterpretimit të identitetit fetar të shqiptarëve, në shërbim të riafrimit me origjinën. Shiko, fushatën urbanistike që kryebashkiaku ma i famshëm në Europë, e quejti „Kthim në identitet"… Por identiteti i shqiptarëve, si ai i makondasve real-magjikë, nuk asht tek të qenit identik, por te rishpikja konstante e nji identiteti. Kjo kurajë, kjo energji, na ban të papapërsëritshëm në Europë. Por vetëm kultura, mundet me na ba edhe të nderuem.

Logjika e prevarikimit, asht edhe ajo e status simbolit. Shqiptarit (edhe intelektualit), nuk i intereson puna e tij, ma shum se ai status symbol që buron prej pozitës së tij. Mandej, fetishi ma konkret p ër kte asht autovetuta. Si ka mundësi që për kaq shum vite Shqipnia u mbush tejembanë me makina gjithfarit, por mbeti pa rrugë? Si shpjegohet, që shqiptarët (unë i shoh në mërgim) nxjerrin çelësat nji orë përpara se me hypë në makinë. Çfarë dojnë me tregue, se nuk janë ma të varfën? Si ka mundësi që shqiptarët e kanë për krenî me u marrë me horrllëqe, dhe edhe me ba burg për këtë punë? Si ka mundësi që në rrethin e çelësave mbajnë gëzhoja plumbash (kur në të vërtetë duhet të mbajshin prése thojsh), e si zile celulari përdorin fishkullimën e vet (nuk po thom me vu' Beethoven, por fishkullima getosh jo, e marrtë e mira)? Si ka mundësi që nji popull që thotë se ka kulturë të lashtë, ka zgjedhë muzikën e gabit për me i kalue vitet e pleqnisë? Jemi a nuk jemi popull i kahmoçëm!

2.

Kanali katodik publik i R.Sh.-s ka disa javë që njofton shfaqjen e nji dokumentari për nji akademik të Prishtinës, që mbiquhet prej autorëve "klasiku i fundit". Se si mund të quhet klasik nji akademik, kët veç nji gazetar e din, por nejse. Në tre-minutshin e spotit, shfaqet klasiku tue thanë: "Identiteti shqiptar asht gjuha e përbashkët letrare shqipe". Kuptohet, klasiku vetë kët shprehje nuk e thotë (dot) në gjuhë letrare, pra e përjashton automatikisht vetin prej identitetit shqiptar.

Përveç kësaj, duhet padit edhe fakti i përgjithshëm që mbarë intelektualoidëd tanë, e shohin identitetin nëpër superstruktura. Gjuha e përbashkët letrare, europianizmi, shqiptaria, muzika shqiptare, e drejta zakonore etj. Jo vetëm që nuk shtrojnë asnji pyetje, këta mizozofër, por nxjerrin konkluza në çdo rresht. Rasti ulëritës për kte asht eseja "Identiteti europian i shqiptarëve", nji sprovë që e ka nxjerrë përfundimin qysh në titull. E pra unë nuk e di sa e ka shpëtue europianizmi, apo gjuha e përbashkët letrare identitetin shqiptar. Dhe as "kthimi në identitet" i ndërmarrë para disa vitesh. Më duket se ma shum sesa superstruktura, atê e ka begatë nji strukturë, akoma e pranishme me gjithë problemet e saj, e kjo asht familja shqiptare, ajo tout court. Vetëm egzistenca e saj i ka garantue të tjerat. Prandej, identiteti nuk boret pse shqiptarët nuk e flasin gjuhën e '72 as nuk kanë me e folë ndojherë, as nuk boret pse shqiptarët na qenkan çeuropianizue nga pesëqind vjet otomanllek (po të duem me e kadareizue muhabetin), ndërkohë që në të vërtetë kanë europianizue turqit. Shprishja e identitetit lidhet drejtpërdrejt me dobësimin e familjes, dhe me hollimin (ngranjen) e cohës sociale, ose çthurjen e indit bashkësor.

Kot quhemi shoqni e hapun: asht iluzion dialektik. Ne nuk jemi halà në gjendje me shtrue pyetje. Ne nuk pyesim. Rinia jonë s'pyet; nuk lexon, nuk punon. Nuk shkon as në teatër, as në kinema. Tana fjalitë i fillon me "asht". Pra zotnon esencën. Duket e gjithdijshme.

Shikojmë shkrimet e gazetarëve opinion-(keq)bërës. Ç'na thonë për politikën? As edhe nji pyetje nuk shtrojnë. Përshkruajnë thatë, dhe gjykojnë rrebtë. E masin me kalibër, e shënojnë me pshtymë dhe e presin me spatë. Por në të vërtetë ata e depolitizojnë politikën. Janë punojësat e lavazhit oruelljan.

Shikojmë reçensorët e veprave letraro-artistike. Shum rrallë dikush arrin me kapë pyetjet themelore që shtron nji vepër. Zakonisht këto reçensa nuk kanë të bajnë fare me veprën, por me autorin. Janë temenara, dhe urime (për datëlindjen, për emnimin në postin e ri, ose për synetllëkun) drejtue autorit. Mundesh me i shkrue pa e lexue hiç librin e tij.

Shikojmë lajmet e orës tetë. Posa del nji problem, mundësisht edhe i pandiem ndojherë (gripi i shpezëve, f.v.), spikerja komenton me shprehjen: "…specialistët thonë…". Shtrojmë pyetjen: kur u ba shoqnia e jonë kaq e pasun me specialista, bre mixhallarë?

Lene ma dokumentaret, që s'dokumentojnë asgja. Në të vërtetë mund të mbetesh i impresionuem prej sasisë së jashtëzakonshme të tapave të dyllit retorik që arrijnë me prodhue për veshët tanë.

S'po e zgjasim se mos na vjen ndonji dhembje kryeti.

Sidoqoftë, shqiptari asht padyshim poeti ma i madh në Europë, dhe filozofi ma i vogël. Poet ka këtu kuptimin që i vjen prej poesis: me ba. Nuk ka randësi çka, mirë a keq, veç me ba. Prova e kësaj asht se kurrkush nuk e përdor në jetë liçensën poetike, ma shum se shqiptari. Në poezi shqiptari përdor ma shum liçensën patatike, por në jetë mundem me thanë se ai rrnon prej liçensës poetike. Hiqi liçensën poetike, ose mundësinë me ba (tue hulumtue pavetdije njimijë fëtyrat e së vërtetueshmes), dhe i ke heqë shqiptarësinë e tij. Prania kozmo-historike e aksionit në kët gjithësi, e ban të pamujtun nji etikë, dhe të pashkulshëm nji moral.

Pak para se me e mbyllë, due me dhanë edhe nji shembull. Në nji emison shum të ndjekun të nji kanali komerçial tiranas, ndodh nji dukuni që më duket shqetësuese. Emisioni asht humoristik, mirëpo disa nga personazhet e këtij emisioni e kalojnë grotesken dhe i afrohen jashtëzakonisht monstruozes. Në fakt disa prej personazheve (ma të sukseshmit!) janë monstra. Pikërisht me këta, publiku shkrihet ose çatrafilohet. Por a duhet qeshë me kategorinë e monstruozes, zotni? Montruozja të kall datën, të ngjall krupët, të fut tmerrin, të çmerrit, të llaftaron etj., por a ka si me të ba me qeshë? Me qeshë me monstruozen, duhesh me qenë edhe vetë pak monstër. Shikoni komedianët e traditës, prej nga Çaplini, te Mel Brooks, te Benigni, te Koço Devole. Çaplini arrin me na ba me qeshë me Diktatorin e Madh, pikërisht sepse e ka dekonstruktue monstrin, e ka ba komik. Brooks na shkrin me humorin anglez të "Frankenstein Junior". Po ashtu Benigni, p.sh. te filmi „Il mostro", na ban me qeshë në mënyrë të shëndetshme, pikërisht sepse personazhi i tij s'ka asgja monstruoze, përkundrazi na shkakton empati. Edhe Devole, te Gjuetia e Fundit , na ban me qeshë sepse na paraqet nji komedi njerëzore. Mendimi im asht se mund të qeshet me absurden, por si nji i sëmurë, tue harrue se me qeshë me absurden asht absurditet më vete. Sepse e qeshuna asht në radhë të parë empati. Njeriu qesh me të metat e veta, të dhana me art. Nuk ka asgja me qeshë me nji të çmendun.

3.

Duhet kujtue këtu se gjithsa thamë, vlen për shum tipe njerzore dhe komunitare të pellgut të Mesdheut, që ndajnë mesveti nji histori dominimesh dhe dominahesh shekullore.

A egzistojnë pyetje-shtruesat në shqiptarí? Patjetër; dhe falë Zotit, mbasi vetëm me opinion-(keq)bërësa do ishte e papërballueshme. Megjithse të pakët, ata janë nji aristokraci e vërtetë e arsyes. Aristokraci e themelueme (relativisht vonë) nga Faik Konica.

Sot si përfaqësues të saj njehim nji Fatos Lubonja në Tiranë dhe nji Migjen Kelmendi në Prishtinë. Këta dhe ata pak të tjerë (ideologjikisht të pagrupueshëm) ma n'hije, sigurisht nuk na mjaftojnë, sikundër Konica nuk mjaftonte i vetëm për kohën e tij.

Ka diçka të pashkatërrueshme në thelbin e shqiptarit. Por nuk asht mizozofia e tij, asht poesia. Në fakt, egziston edhe vetëdija për kte mizozofi shqiptare. Ja nji mik që më dërgon nji mesazh, e më kujton se: marimangat e kanë mëndafshin ma të mirë se krymbat e mëndafshit, por nuk e kultivojnë, se hajnë njana-tjetrën. Ashtu edhe shqiptarët janë individa krenar që kanë kompozue nji komb kryeulun, amigo… Prapë, besoj tek ajo që asht e pashkatërrueshme te shqiptari, dhe nuk e quej si të keqe, nuk e quej si poezi të zezë (shprehje e Kunder ës) , pavarësisht se shum mund të mëtojnë se smira asht "perpetuum mobile" i shqiptarit. Besoj se falë këtij geni të paepun ndaj shekujve, dikur, ka me e gjetë parimin e vet të rendimit, logosin, arsyen, mbrothësinë dhe ma të randësishmen që e ogurojmë sa ma shpejtë: programin kulturor. Shqiptaría duhet të dali me nji program kulturor në shekullin e ri.

---

^[1] "Nji tumor i memories", asht shprehja me t ë cil ën, filozofi E. Levinas, p ërvijon Shoan. K ërkoj falje nse krahasimi duket i egzagjeruem, por e randsishme asht me dhan ë iden ë.

PERLA

Parlami di Dio, chiesi al mandorlo.
E il mandorlo fiorì.




M'fol për Zotin, iu luta bajames.
Dhe bajamja çeli.


Niko Kazanxaqis

Lo Straniero, con un articolo dello stesso

LO STRANIEROmensile di Arte, Cultura, Società
INDICE NUMERO 88, ottobre 2007


--------------------------------------------------------------------------------



Apertura
Totò che continua a parlare
Giuseppe Montesano

Persuasioni
Agosto ’45: Hiroshima e Nagasaki
Nicola Lagioia

Che cos’è l’otto per mille
Giulio Marcon

Politici e lavavetri
Vittorio Giacopini

Vita, morte e rinascita dell’automobile
Enzo Ferrara

Cose viste
Farsi un fuoco
Maurizio Braucci

Pronto Soccorso a Macerata
Angelo Ferracuti

Realtà africane: la Nigeria
Cosa significa dialogo
Wole Soyinka
incontro con Giuliano Battiston

Arte e parte
Per Ingmar Bergman
Goffredo Fofi


Antonioni come regista e altro
Emiliano Morreale


In ricordo di Grace Paley
Robin Morgan

Poesia sull’arte del narrare
Grace Paley

Alice e Pinocchio
Stefano Benni

Andante misterioso e altre poesie
John Ashbery

Ricordare significa sciogliere
Alexander Kluge
incontro con Piero Salabè

Il predatore moderno. Racconti
Alexander Kluge

Quando c’era Moravia
Il suo posto nella cultura del ’900
Goffredo Fofi

Al cinema e nel cinema
Emiliano Morreale

Presenza e pazienza in tv
Lorenzo Pavolini


Opere/giorni
Cosa non dimenticare di Venezia
Dario Zonta

Venezia, finti e finzioni
Daniela Persico

Mungiu e l’aborto, un film romeno
Goffredo Fofi

Techiné e l’aids, un film francese
Goffredo Fofi

Punzo, Pinocchio nella Fortezza
Rodolfo Sacchettini


Madden, 99 stili nel fumetto
Emilio Varrà

Il falsario di Maria Attanasio
Marcello Benfante

L’Umbria di Rosa Matteucci
Piergiorgio Giacchè

Il dopo Genova di Ferrucci
Gianfranco Bettin

Lo scempio degli “scrittori migranti”
Astrit Cani


Letto, visto, ascoltato
“L’ospite ingrato”, Don Tonino Bello/ “Guevariana”, Ron Kubati, Multatuli,
Budd Schulberg, Luigi Donato Ventura/ I sacchi di sabbia, Giuseppe Bartolucci/ Luigi Comencini/ “Argomenti polacchi”/ Poeti palestinesi

_______________

Gli asini
Quelli che... al disagio si ribellano
Giacomo Panizza

Disagio in famiglia
Stefano Laffi

Tragedia dell’infanzia
Manuela Trinci
incontro con Nicola Ruganti

Asini – schede
Storia del quartiere Le Piagge (Firenze), Oltre il giardino (Genova),
Mercati biologici autogestiti (Bologna), Comitato Spazio Pubblico (Napoli), Progetto Melting Pot Europa, Istituto di Culture Mediterranee (Lecce),
Radio Parole

La copertina e le illustrazioni di questo numero sono di Roberto La Forgia;
i disegni in apertura di sezione sono di Oreste Zevola;
quelli di “Gli asini” sono di Gianluigi Toccafondo;
il logo è di Mimmo Paladino.

SNACK BAR MEDITERRANEAN

A. CANI


Snack Bar Mediterranean

I vetri oscurati. Entro quattro salici
Sono piovuti gli anni della mia prima giovinezza.
Tra mille sigarette e qualche poesia.

Questo era il microclima, per farsi su un sorriso per la vita.
Quella era la coppa delle promesse da bere d’un fiato.
Il resto del dramma erano schegge
Otturanti i denti antichi del destino.

Scorrazzavano i cani del vento inodori.
E condividevamo il massimo splendore,
Di quei giorni munifici, di partenze e arrivi
Di ore dorate scandite da esili lancette nere quiete fango e amori.

Lo Snack è il Cimbali dei miei ricordi.
Ancora, formulata con magia,
Mi bolle in testa aromatica la frase:
In nome di Kafka, bevi quel caffé!

Fleur d’Orient

C’è una rosa che non dorme
ai confini della luce
dove Dio sfoglia il fiore delle ore.

La Cina dorme...
(Senti... la Cina dorme...
Sulle scale del tempo
indorate di luna)...

C’è una rosa senza pace
ai confini della luce
(A peaceless rose as a sleepless wound
to the skirts of the light.)
Sotto vibranti arcobaleni
che baciano il ventre delle piogge.

The rain-roses are in bloom,
until the day of the doom
my rosebud.

C’è una rosa che esiste
ai confini della luce
là dove tutto desiste

è la rosa incendiaria
tu coglila
prima di morire.

Il mio amico si è stupito

Il mio amico si è stupito un giorno
quando gli ho parlato delle biblioteche d’Albania.
E io mi sono stupito, d’avere un amico così stupito.

Ma perché, ci sono le biblioteche in Albania?
Ha chiesto, e poi ha girato la frittata:
Ma, perché ci sono le biblioteche in Albania?
(A che servono? Qua in Italia, sì, servono a fare su i tipi come me!)

Così mi ha chiesto, col tono di uno che domanda:
Ma perché, anche voi vi siete fatti la bomba atomica?
Ha ragione, lui che per tutta la vita ha bevuto acqua pesante...
E io mi sono stupito, d’avere un amico così stupito.

Ha ragione a stupirsi il mio amico stupito,
ha ragione a stupirsi che vi siano biblioteche in Albania.
Ha ragione: a vedermi, io sembro uno che si è formato sugli alberi.
Sarò sceso solo se passava una Jane.

Io ho bevuto fino ai diciotto anni acqua leggera,
e sono venuto in Italia ricoperto di verdi foglie.
Io i libri li conoscevo quando erano ancora vivi,
e in primavera fiorivano spandendo odore di vita.

Le parole di Alice

Questa mia notte a L.A.
Ciudad de Los Alcoholicos
ha una luna che sembra la ciliegina sulla torta
d’ombre
e le candeline sono di vetro soffiato. Con sopra fiammelle d’etere.

Ho qui la mia pancia
pelosa piena fino a scoppiare
di morte alcolica che gesticola.

Il poliziotto, vedendomi di razza bianca ha detto
che l’ubriachezza non è un reato
e se n’è andato.

Il tempo è mite sul promontorio e io mi trastullo;
si spezzano i ramoscelli e il vento
li sparge come pioggia di matite,
ne rubo una incenerita e scrivo:

la mia donna mi ha lasciato
per un Asfodelo che le ha promesso
una morte più dolce.


Artemis
Secondo G. de Nerval

La terza ritorna amando più che la prima
Ha il passo più leggero di una foglia al vento
È regina dei boschi e silvestre il suo sorriso
E io servo in quel raggio d’oblio mi eclisso.

Amate dalla culla alla tomba fatevi amare
La mia fiamma dal regno dei ghiacci ancor m’indora
Il suo nome di delizia, il suo tocco divampato
Sul palmo della vita ha nome Tremula Rosa.

Rossa irlandese con la brace nella voce
Pioggia di Donne di Cuori da Venere porporina
Erra nel vento sulla croce dei deserti.

Bianche le rose su altari pagani
Stillano messaggi dal cielo ciclamino.
La santa dell’abisso è la mia protettrice.

fonte: www.poliscritture.it

SPECIAL GUEST

 

Esiryth vel Saghoira, bardo irlandese defunto

 

 

L'isola di Shkodra

Fra i canti scomodi dei ciottoli al suolo,

Fra il lume di piazza e il fior di via,

Fra il tenero passo nel quarto di secolo,

 

Scuote il martello il mantello incudeneo

E la mano feroce si musica al vanto

Di una stirpe viandante ornata di strade.

 

Suona il clarinetto fra le cieche spiagge

E l'isola calda chiamata Shkodra

Cinta si mostra di flutti sublimi

 

Poiché gli occhi non l'han vista si giace

Fra gli arceri delle tue cromate parole;

E si tinge, oh Poeta, l'atea fantasia

 

L'occhi l'ascoltano dalle tue labbra

Sculta coi bradi ricordi del cuore

E tutto soggiace fra'l notturno calore.

 

POEZI SHQIP

Poezi në shqip

kthye prej origjinalit me të njejtin autor italisht

nga Astrit Cani

 

   

 

Shi anglez

 

Ky shi anglez që po bie

përtueshëm si muzikë pantoflash nëpër shkallë

më kujton dashunitë e ndeme

mbi telin e këputun nga hingëllimat e rinisë së parë.

 

Ato dashni që do kishem dashtë me pasë

Rrfé të mërgueme, rreshje, valë, shqota intime

Për meteorologjinë e zemrës sime.

 

 

Fleur d'Orient

 

Asht nji lule e pagjumë

në skajet e dritës së diellit

ku Zoti shfleton gonxhen e orëve

 

Kina flen…

Mba vesh… Kina po flen…

mbi shkallat e kohës

prarue me hanë)...

 

Asht nji lule që s'ka paqë

në skajet e dritës së krijimit

(a peaceless rose as a sleepless wound

to the skirts of light)

në kohën kur zanat lozin rêve

e ylberet shfaqen mes shiut si unazat

e shtatë premtimeve të ngjyrta…

 

The rain-roses are in bloom

until the day of the doom

my rosebud.

 

Asht nji lule që jeton

në skajet e brishta të vegimit

ku gjithçka tjetër tepron

 

Asht lulja e amëshimit

rroke

e falja shpirtit. 

 

 

Flajët e Françeskës

 

Jemi në natën e ndërmjetme

keqeshkrojë drite,

na lag nji det pa brigje, as kahje

pa ujë,

pa krypë.

Në terrinën e paskaj flakëron

florini i heshtjes

së tana gjanave që bota s'pat kurrë.

 

Banojmë në luginën kozmike të natës,

mbarsë me boshllëkun e të qenit vetëm.

Asht negativi i ferrit tjetër.

 

Përditë na japin me besue se jemi gjallë

amà bashkëkohës të nji tjetër kohe.

 

E prapë drithmon tek ne

i pashkallmueshëm

hapi i zjarmit të parë.   

 

 

 

Njiqind net

 

Njiqind net vetmie të kumbueshme

edhe për marinarin janë të padurueshme

edhe kur mija rreze presin buzë agut me të shelbue

 

njiqind net sall gjumi të dehun

miglior fabbro me qenë s'e vlejnë nji t'puthun

edhe në prodhofsh muzikë për universin

 

njiqind net ujnash të thella

njiqind net si div kënetash

njiqind net kometash skuthe

njiqind net syçkash hajdute

njiqind net si njiqind vjet vetmi

njiqind net arì në letargj

 

njiqind net pa rrjetën e flokëve të tu'

njiqind pa thanë as ndie të du'

 

tash njiqind net jam poeti i mërzisë

tash njiqind net jam bariu i vetmisë

 

 

 

E mira asht

 

E mira

Asht që kur nata bluhet

Gjer në fund dhe bluja

Bahet e kaltër me kangën e kokoshit

T'a kullufisësh mëngjesin si rriskë pjepni.

 

E mira mbi të gjitha

Asht që rrugës tande i padrojë

Të pish muzikë hapash që shkojnë

Të mikeshës që don të të dojë.

 

E mira asht që ti

Ti besosh si ngahera

Marrisë së poezisë

E jo marrinave të tjera.

 

 

Fjalët e Aliçes

 

Kjo nata ime në L.A.

Ciudad de Los Alcoholicos

Seç ka nji hanë që ngjan

Porsi qershia mbi tortën e hijeve

E qirzat janë prej qelqi të zi me flakza eteri përsipër.

 

Jam ktu me mullën time

Leshtore plot lang

Vdekjeje alkoolike që përpëlitet.

 

Polici tue më pa' se jam racë e bardhë

Tha se dehja nuk asht krim

E iku pa e zgjatë.

 

Koha asht zbutë mbi kep e engletisem;

Nji erë hajdute i vjedh rrembat

E pemës që stuhia e paradites ka zharitë,

i tret n'ajrí si shi kalemash,

marr nji e shkruej

me majën e thëngjilltë:

 

partnerja ime më ka lanë

për një Asfodel që i paskej premtue

nji vdekje disi ma t'ambël.  

 

 

15/07/2007