Paul Celan
Qumësht
i zi i agut
përktheu nga origjinali: Astrit Cani
Paul Ancel, i njohur me emrin e artit Paul Celan (1920-1970), hebre i Bukovinë s (Rumani), poet gjerman.
I mbijetoi Auschwitz-it, por shumë vjet më pas vrau veten duke u hedhur n ë Senë nga ura Mirabeau.
Fjala e tij e shkruar me gjak, përbën ndër poezitë më tronditëse të të gjitha kohëve dhe vendeve.
Flokë të zeza dëbore
Ç'ka rënë bora, e padritë. Një hënë
u mbush a dy, qysh kur vjeshta me zhgun oshënari
një kumt m'a solli dhe mua, një gjethe nga shkrepat ukrainas:
«Mendo qysh po dimëron edhe këtu, për të njëmijtën herë
në tokë, ku rrjedh përroi më i gjerë:
gjaku qiellor i Jakut, bekuar nga sopatat…
O akull i kuq i përtejbotshëm vân Ataman i tyre me gjithë
shpurën e diellit pa dritore… Bir, ah ja një shall,
për t'u mbështjellë, kur të zdris helmeta,
kur krepa, bojërozja, të kriset, kur pluhur bore të bëhen eshtrat
e t'et, përnën piskamën pendimqare të potkojve
këngën e kedrit…
Një shall, një shall i vogël dhe i hollë, që t'a ruaj
tash, që ti t'mësosh me qá, bri meje
ankthin e botëmadhes, që më s'do gjelbërojë, o bir, për birin tënd!»
Volli gjak, nëno, vjeshta tutje-tëhu, më dogji bora:
i lypa zemrës, të qante, gjeta frymën, ah të verës.
Ishte si ti, qyqe bre.
M'erdh për me qá,
një shall të vogël enda.
***
MË KOT pikturon zemra n'dritore:
zotmadhi i heshtjes
po merr nizamë në kurtin e hekurt.
Flamur-gjaku i tij valon mbi pemë – një gjethe q 'i kaltriset kur vjen vjeshta;
kërcejt e helmit i shpërndan ushtarëve, dhe lulet e kohës;
me zogj ndër leshra shkon shpatat me ngulë.
Më kot pikturon zemra n'dritore: një zot marshon përmes reparteve,
mbështjellur në mantelin që të ra nga supet mbi shkallë, natën vonë,
dikur, kur digjej flakë kështjella, teksa ti fole si burrat: e dashur...
S'din gjë për mantelin dhe s 'e ka lutur yllin dhe gjethin ndjek që këputet fluturimthi.
«O kërcell», i bëhet se dëgjon, «o lule kohe.»
MARIANNE
Nuk kanë jargavane flokët tua, fytyra jote kristal pasqyre.
Nga syri në sy përparon rêja, si Sidoma drejt Babelit:
si rrembin e zgjeth kullën dhe turfullon shkurreve të squfurta.
Mandej një rrfé të dridhet përreth goje – ajo proska me çka mbetet prej violinës.
Me dhëmbë bote e lëviz harkthin dikush: o sa ëmbël tingëlloi kulmaku!
E dashur, ah ti je kulmaku dhe ne të gjithë jemi shiu;
vênë që s'ka t'krahasuar kurmi yt, dhe ne gjerbim të dhjetët;
një lundër mes grurit zemra jote, ne e vozisim kah nata;
një xhixhkë kaltrie, kërcen pupël tej nesh, dhe ne flemë...
Para tendës rrjeshtohen të njëqindët, dhe ne duke e gdhirë në pije të varrosim.
E tash mbi kalldrëm të botës titron taler i ftohtë i ëndrrës.
***
Me duart plot orë, kështu më erdhe – thashë:
Flokët s'i paske zijoshë.
I ngrite lehtë mbi peshoren e dhimbjes, dhe ishin më të rëndë se unë…
Vijnë mbi anije tek ti dhe i ngarkojnë, i qesin në shitje te tregishtet e qejfit –
Ti më buzëqesh së thelli, unë qaj kah ti mbi pjatën që mbetet e papeshë.
Qaj: flokët tua s'janë zijoshë, të falin ujëdeti dhe ti u jep kaçurrela…
Pëshpërin: e mbushin botën time, dhe unë mbetem për ty një lëmsh në fyt të zemrës!
Thua: vëru pranë rrembat e viteve – erdh ora të vish të më puthësh!
Rrembat e viteve janë të zeza, flokët tu jo.
E FSHEHTA NË FIER
Në qemerin e shpatave pasqyrohet zemra e hijeve gjelbëroshe.
Cullak janë tehet: kush nuk do mënonte në vdekje para pasqyrave?
Dhe këtu qeraset me miradina jeta helmplote:
Çelet terrina gurgulluese, para se t'a pijnë, si të mos ishte ujë,
si të ishte një perlëz, që pyet veten mbi një dashuri më t'errët,
mbi një përkrejsë më të zezë për stehën, mbi floknajën e gurtë…
Por këtu shkimesh veç prej zdritjes së hekurit,
a nëse xiglon këtu akoma diçka, qoftë një shpatë.
Zbrazim broken nga tavolina pse po na presin pasqyrat:
u theftë njëra dysh, bash ku jemi të gjelbër porsi rrembat.
***
Kërkëllimë kundrash të hekurta mbi qershi.
Prej helmetave të shkumëzon vera. Qyqja zezonë
me elmaz vizaton shëmbëllesën e saj në dyert e qiellit.
Kokëjashtë buthëton nga rrembat kalorësi.
Mbi shqyt bart mugullore një buzëqeshje,
gozhduar mbi qefinin prej çeliku të armikut.
I kanë premtuar kopshtin e ëndrrave,
dhe mban gati shigjetat, që trëndafilja t'kacaviret…
Këmbëzbathur vjen ajrisë ai që të ngjet më shumë:
thundërhekurtat ngjesh me duart e hajthme,
dhe kalon duke fjetur betejën edhe verën. Qershia derdh gjak për të.
SY I ZESHKËT NË SHTATOR
Skufje-ngurta kohë. Dhe më të harlisur
gëlojnë krelat e dhimbjes mbi fytyrën e tokës,
molla e dehur, nxirë nga fryma
e një vendimi mëkatar: e bukur dhe e dhënë mbas lojës
që shtyhen në refleksin
e sertë të ardhmërisë së tyre.
Për së dyti bulon gështenja:
një shenjë e shpresës që digjet mjerueshëm
për kthimin e gatitur të Orionit:
dritëyllti safir i miqve
të verbër të qiellit e thërret.
I pafshehur në dyert e ëndrrave
lufton një sy i vetmuar.
Ajo që ndodh përditë
i mjafton me ditë:
në dritoren e lindjes
i shfaqet natën e hajthme
figurë pelegrine e ndjenjës.
Në lëngun e syrit ti ia ngul shpatën.
SHANSONË E NJË GRUAJE NË TERRINË
Kur vjen fjalëpaka dhe u pret kokat tulipanëve:
Kush fiton?
Kush humbet?
Kush vete te dritorja?
Kush ia përmend emrin i pari?
Dikush mbart flokët e mia.
I mbart si mbarten të vdekurit mbi kokë.
I mbart siç qielli i mbartte flokët e mia atë vit që dashurova
I mbart kështu për mburrje.
Ai fiton.
Ai nuk humbet.
Ai nuk vete në dritare.
Ai nuk e përmend emrin e saj.
Është njëri që ka sytë e mi.
I ka qysh se janë mbyllur portat.
I mban në gisht porsi unaza.
I mban si cifla Qejfi dhe Safiri:
ishte im vëlla në vjeshtë,
tash numron ditë-netët që me natë.
Ai fiton.
Ai nuk humbet.
Ai nuk vete në dritare.
Ai ia përmend emrin i fundit.
ëshë njëri që ka atë që thashë.
E mbart nën krah si bohçe.
E mbart si ora orën e vet më të zezë.
E mbart nga pragu në prag pa e hedhur.
Ai nuk fiton.
Ai humbet.
Ai vete në dritare.
Ai e thotë emrin i pari.
I pritet koka tok me tulipanët.
ELOZH I LARGËSISË
Në gurrën e syve të tu
rrojnë rrjetat e peshkatarëve të t'përrallshmit det.
Në gurrën e syve të tu
deti e mban premtimin.
Këtu hedh,
një zemër, që jetoi mes njerëzve,
veshjet e mia dhe shkëlqimin e një përbetimi:
Më i zi në të zezë, jam më cullak.
Renegat veç nuk jam i dalë bese.
Unë jam ti, kur unë jam unë.
Në gurrën e syve të tu
Vozis dhe abordazhe endërroj.
Një rrjetë ngec me një rrjetë:
ikim përqafuar.
Në gurrën e syve të tu
I varuni ia këput konopit frymën.
KURORË
Nga dora ime e han vjeshta gjethin e saj: jemi miq.
Qërojmë kohën nga arrat dhe i mësojmë asaj me ecë:
koha kthehet nën lëvozhgë.
Në pasqyrë është e diel,
në ëndërr flihet,
goja flet drejt.
Syri im zbret deri te seksi i të dashurës:
shikohemi,
i themi sho-shojt gjëra të errëta,
duhemi njëri me tjetrin si lulëkuqja me kujtimin,
flemë si vênë në guaska,
si deti në vrushkullin e gjakut të hënës.
Rrimë përqafuar në dritore, na shohin nga rruga:
erdh koha e bota le t'a dijë!
Erdh koha që guri të mësojë me çelë,
që prej shqetësisë të rrahi zemra.
Erdh koha të jetë koha.
Erdh koha.
ARRATISJE NGA VDEKJA
Qumësht i zi i agut ne të pijmë në mbrëmje
të pijmë në mesditë dhe mëngjes të pijmë natën
të pijmë e të pijmë
çelim një varr në ajër atje s'rrihet ngusht
Te shtëpia rron një burrë që loz me gjarpinjtë që shkruan
që shkruan në muzg në Gjermani flokët e tua prej ari Margarete
e shkruan dhe del para shtëpisë dhe xiglojnë yjet dhe u fishkëllejnë zagarëve
u fishkëllen çfutënve të tij urdhëron çeljen e varrit në dhé
na urdhëron të lozim muzikë danci
Qumësht i zi i agut ne të pijmë natën
të pijmë në mëngjes dhe në mesditë të pijmë në mbrëmje
të pijmë e të pijmë
Te shtëpia rron një burrë që loz me gjarpinjtë që shkruan
që shkruan në muzg në Gjermani flokët e tua prej ari Margarete
Flokët e tua prej hiri Sulamith çelim varrin n' ajër
Ai bërtet gërmoni më thellë ju kurse ju këndoni dhe bëni aheng
kap hekurin te rrypi e vringëllon sytë i ka të kaltër
rrasini më thellë lopatat ju kurse ju vazhdoni muzikën e dancit
Qumësht i zi i agut
të pijmë e të pijmë
te shtëpia rron një burrë flokët e tua prej ari Margarete
flokët e tua prej hiri Sulamith ai loz me gjarpinjtë
Bërtet bjerini më ëmbël vdekjes vdekja është mjeshtër gjerman
ai bërtet bjerini më thekshëm violinave dhe do ngjiteni si tymi n' ajër
dhe do keni një varr mes réve atje s'rrini ngusht
Qumësht i zi i agut ne të pijmë natën
të pijmë në mesditë vdekja është mjeshtër gjerman
të pijmë në mbrëmje dhe mëngjes të pijmë e të pijmë
vdekja është mjeshtër gjerman syrin e ka të kaltër
t'a këput me gjyle plumbi t'a këput saktë
te shtëpia rron një burrë flokët e tua prej ari Margarete
na i vërsul zagarët e tij na fal një varr në ajër
loz me gjarpinjtë dhë ëndërron që vdekja është mjeshtër gjerman
flokët e tua prej ari Margarete
flokët e tua prej hiri Sulamith
