Elozh brezit tim

"Në Shqipëri nuk ka rini", ka thënë Lubonja, për provokim intelektual. Konica, me cinizëm më elegant, pat thënë se në Shqipëri nuk ka breza.

Por identiteti i një brezi mund të përvijohet edhe në mënyrë të tërthortë. Si distancë ironike me produktin identitar të brezit paraardhës.

Dhe në rastin e brezit tim, ironia është e dyfishtë. Nëse jemi ironikë me realizmin socialist, si brez, jemi të distancuar edhe prej -izmave të sforcuar që hynë në fuqi post-mortum, nga brezi ndërmjet nesh dhe atyre.

Dhe ky brez kushinetë (që ndërmjetësoi duke krijuar boshllëqe) që sot ka në dorë kulturën zyrtare, me mungesën e identitetit të vet, rreket të bastisë edhe brezin tim, matura 2000.
Nuk kemi në thelb ç'të themi për brezin përpara, atë që e jetoi tërë pjekurinë pa liri. Ata vazhdojnë (e mund ta bëjnë përjetë) të valëvisin lart a ulët, etikën e tyre ushtarake, kërmën e shekullit të XX.

Problematikët e vërtetë i mbledh brezi që vjen pas tyre e (vetëm kronologjikisht) para nesh. Këta, që duhet të ishin poetët (bërësit) e parë të lirisë, nën trysninë e idesë së mangët të botës, dështuan.

(Kur ishin të frymëzuar për modernitet, e mbajtën frymën në perëndim, por i mblodhi anonimati i emigracionit; të tjerët, ndenjën, dhe shumë ndër këta ngecën në rrjetë, bënë kompromis dhe me lejen e merimangës së madhe, sollën -izmat).
Këta e prodhuan aberracionin (shtrembërimin) e vërtetë, pasi përfaqësuan materializmin me liri, që e ndyn edhe vetë lirinë.

Bunkeri hermetik i asaj bote u zëvendësua me të njëjtën bunker ku banojnë këta, por që thjesht ka disa brima ku ndonjëherë edhe merret frymë. Nënjetesa u zëvendësua me mbijetesë.

Vërtetë, nuk ke ç't'i thuash ish-artistëve të qëmotit, që ende e veshin atë kostum teritali që është titulli "Artist i Populli" apo kostumin e dokut me emrin "Artist i Merituar". Atyre iu ka mbetur ora në kohën e vet. Por këtyre që marrin "penda ari" dhe bëjnë letërsi doku, çfarë t'iu thuash? Ata të vjetrit, u vjetruan vetë dhe nuk se veshën rroba të reja.

Bënë kulturë prej realizmi socialist dhe morën vlerësime prej realizmi socialist. Por ata thjesht vjetruan veten e jo frymën e kulturës. Prej tyre dimë të paktën se çfarë nuk është kultura, çfarë nuk është letërsia, e arti.

Kurse këta të tjerët, janë më të dëmshëm. Me produktin e tyre japin idenë e gabuar se këtu vazhdon të prodhohet vetëm kashtë.

E sikundër brezi para tyre, por me servilizëm më obtuz, si distributor zyrtar kanë partinë. Këta janë freni që s'na lë të dalim prej tranzicionit.
Ndoti prej tyre dhe shija për kulturën e vërtetë, liria e përjetuar në gjërat e vogla, sensi i privacisë e frymëmarrja më e gjerë, përçanësojnë fizionominë e brezit tim.

Vatrat e tij produktive gjenden në perëndim (të paorganizuara e pa program, por me ekselencë personale), në Tiranë (duke përjetuar kalbjen e plotë të mendësisë së vjetër) dhe në Prishtinë, ku me sa duket janë bërë faktor, edhe në rangje politike. Në Prishtinë, ngjanë më të çliruar e më fisnikë me njëri-tjetrin, por, nuk kam dyshim se në Tiranë, ky brez ka individë më premtues.

Por çlirimi i vërtetë nuk ka mbërritur. Pasi, duhet të mbërrijë vepra. Deri atëbotë, detyra e misioni i këtij brezi, mbetet ruajta e qetësisë, distanca prej histerisë, kultivimi i privacisë, pra mbrojtja e normalitetit, dhe investimi tek vetja, si përpjekje për ta fituar me punë Shqipërinë e humbur me dhunë.

Dhe kryesorja: sintonizimi në një frekuencë alternative. Te libri i vjetër, te filmi klasik, te arti i vërtetë te relatat dinjitoze te modeli, përkundër folklorit folitikës opinion-keqbëries dhe inflacionit të shembujve.

Duke gjetur pika referimi jashtë spektaklit tonë të shëmtuar, brezi im gjen respektin për veten, fisnikërinë në lidhjet njerëzore, rrok dhe vendos kriterin e tij ekzistencial.
Dhe i ndih përsosjes e harlisjes së kopshtit tonë antropologjik. Që nesër, këtu, në këtë vend, të ketë më shumë vend për njerëzoren.

Duke sublimuar njerëzoren, kultura klasike (në personin e Protagorës) mëtonte se njeriu është kuti i të gjitha gjërave.

Çdo kut është i pasaktë, por ka kute që e dinë këtë, e prandaj janë më pak të gabuar. Mund ta marr si bazë kutin e brezit tim, nëse i vendos prorë koefiçentë korrigjimi. E di, se kuti i brezit tim, është më i mirë për të matur paqen se luftën.