Intervistë imagjinare me Skënder Drinin

- Cilin libër kishe me marrë me vedi në udhtimin e fundit?

Komedinë njerëzore të Balzakut.

- Po Komedinë Hyjnore?

Të gjithë jetën time u mundova të njoh njerëzit, dhe dua ta vazhdoj përpjekjen, meqë jetën s'e vazhdokam dot.

- Po me Komedinë njerzore a njohim ma mirë komedinë si zhanër apo njerzimin si fabrikë komedish?

Njerëzimi është komik. Kurse njeriu në vetminë e tij është thelbsisht tragjik.

- Po Balzaku?

Balzaku duke qenë njeri dhe njerëzim njëkohësisht është tragji-komik.

- Ju nuk besoni në jetën e përtejme?

Unë besoj te jeta ime. Te ata që e duan jetën. Jeta e përtejme në ekzistoftë ka për të qenë me detyrim e përcaktim metafizik, pra jo e imja.

- Kshtu flet ekzistencialisti.

Po flasim për jetën si ekzistencë, jo për jetën biologjike.

- Pse ky sens pronësie, te një njeri që s'beson tek prona?

Jeta ka pronësi. I përket të zotit qysh në lindje, madje edhe para se të lindi. Nuk kemi tjetër përpos kohës, brenda të cilës jeton edhe i pastrehu, thotë një Makiavel spanjoll.

- Pse dështoi Rilindja kombëtare?

Sepse poetët nuk e bëjnë dot shtetin. Makiaveli thotë më jepni shtetin dhe t'ju bëj kombin. Grekët e bënë kombin duke u nisur nga shteti. Ne jemi kombi më i vjetër në Evropë dhe nuk e kemi bërë akoma shtetin.

- Jemi komb i ndamë.

Ne i kemi mësuar të tjerët si të na ndajnë. Kshtu kemi ndarë mjerimin.

- Përkthimi?

Shkrimtari nuk duhet të përkthejë. Do të gjendet vazhdimisht nën çekanin e stilit të tjetrit. Kjo është fatale për stilin e tij.

- Kshtu asht nse e konsiderojmë përkthimin punë në kuptimin marksist. Por stili asht në gjak.

Atëherë përkthimi ia hollon gjakun shkrimtarit.

- Po Noli?

Nolin e shpëtoi muza dhe muzika. Ai përktheu shqip në një kohë që s'dihej a do të kishte Shqipëri.

- E pshtoi Faiku!?

Faiku ishte një dendi, tepër gjenial që t'ia dinte vlerën punës. Ishte Noli që, me punë, e shpëtoi vizionin e Faikut.

- Po tash a kemi Shqipni?

Tashti nuk jemi pa gjë.

- Kongresi i '72shit vendosi nji shqipe ku nuk pasqyrohet ma shum se çereku i kombit e letërsisë sonë. Kushdo që s'asht i zoti i ksaj gjuhe konsiderohet katundar. Lasgushi refuzoi ta firmoste me shprehjen "unë nuk e firmos këtë kartë palaçosh". Çka asht nji gjuhë që s'e ka bekimin e poetit?

Kongresi vendosi drejtshkrimin. Të jeni të sigurt se mos të ishte bërë asokohe, edhe tani pa drejtshkrim do të ishim. Shqipja nuk ka fund as ka pse të ketë.

- Po gegnishtja? A asht nji shqipe tjetër?

Asnjë nga lëvruesit e sotëm të gegnishtes s'më ka bindur, deri kur lexova një përmbledhje me poezi të Ledia Dushit. Gegnishtja është shqipja e poezisë.

- Nji shkrues me të cilin baj debat prej vitesh, kur ishte mysafir i nji familje arbëreshe në Romë, u mundue t'iu msonte atyne drejtshkrimin zyrtar, harronte se atyne s'iu ngjisnin "ç-ëhat" e "xh-ëhat", dhe shkurt la namë, tue u ba mysafir arrogant dhe i bezdisshëm, shkurt "zyshë".

Poezia e arbëreshëve është më e pastër dhe më e pasur se çdo shkollë. Domethënë është shkollë më vete, ku ne mund të hyjmë si nxënës e jo si mësues.

- Njiherë nji mik i përbashkët po ankohej se poetet shqiptare nuk kanë gjoks. Juve i njihni ato. A mund të na e konfirmoni këtë konstatim?

Do t'i pyes njëherë a kanë gjoks, se të them të drejtën gjithë këto vite nuk më ka shtyrë kurioziteti t'i shoh në këtë aspekt.

- Juve jeni socialist?

Jam realist. Në leximet e mia të pafundme nuk kam gjetur inteligjencë më të kulluar se Engelsi. Në luftën e dytë botërore do t'isha antifashist, ergo i majtë.

- Juve jeni antiklerikal. Si Migjeni. Tregojnë se Milloshi i tallte murgeshat kur i shifte kah kalojshin para Kafes së Madhe.

Antiklerikal janë vetë klerikët. Unë jam shkrimtar. Kam vizionin tim. Nuk i duroj atavizmat. Migjeni ishte modern. Kthjellësia e tij mendore akoma na e tërheq vëmendjen nga problemet reale.

- Po fjalët e Migjenit a duhen marrë tekstualisht, apo si metafora? Mjerimi për të cilin flet ai nuk shkulet kurrë ngaqë asht ma shpirtnor se ç'e imagjinojmë. Debati i vjetër forma apo përmbajtja? Cila e përcjell tjetrën...? A mund të thomi se janë e njejta gja?

Nuk janë e njëjta gjë. Migjenin e marrim tekstualisht se ai tekst ka lënë. Përmbajtja është limfa.

- Njiherë jam prishë me nji shok vetëm se ju kam konsiderue pjesë e shkollës së sotme shkodrane. Juve nuk ishit as katolik dhe as shkodran, e kjo e çoi në qark të shkurtë lexuesin e ish-shokun tem.

Mund të më kenë marrë për antikatolik e antishkodran, por letërsia ime e pasqyron artistikisht Shkodrën me të gjitha dritë-hijet e saj. Me realizëm. Këtu është vendosur pjesa më e mirë e jetës dhe e letërsisë sime. Sakrifica ime... dhe sacrum facere domethënë të bësh diçka të shenjtë.

- Shkodra i ka dhanë kaq shum letërsisë kombtare sa më duket absurde që në gjuhën e quejtun letrare, nuk pranohet as paskajorja, kjoftë edhe për hir të Shkodrës?

Paskajorja është një kalë troje, ajo e merr kalanë nga brenda, po hyri ajo shkatrrohet standarti.

- Juve keni qenë aktiv në ndërtimin e socializmit.

Kam punuar. Koha vetëm i ka konfirmuar idetë e mia. Koha korrigjon vetveten. Idetë mbesin. Puna vazhdon.

- Kam bindjen se njeriu nuk mund të ndërtohet, po u mundove me e ndërtue (me inxhenieri sociale), e shkatrron. Duhesh me i krijue kushtohet që ai me ndërtue veten.

Njeriu ndërtohet. Nuk ndërtohet me baza ideologjike, por me baza humaniste. Pra me bazat që ka vendosur vetë njeriu. Paqja ndërtohet mbas luftës. Humanizmi nuk është anarkizëm. Energjitë e pakanalizuara nëpërmjet punës, ato po, janë destruktive.

- Po liria?

Liria është alibia që ka i ligu për të shtypur të dobtin. Ç'është një vend që të jep liri, po nuk të jep punë??!

- Po sikur kafshët të lexojshin cili do të ishte shkrimtari i tyre i preferuem?

Xhek London.

- Ma parë se Ezopi apo La Fonteni?

Edhe më parë se Anderseni. Londoni nuk shkruan alegori. Kafshët e tij janë kafshë, nuk janë njerëz të maskuar.

- Nuk keni qenë kurrë purist në gjuhë? Përkundër trendit të kohës.

Si mund ta konsideroj turke një fjalë që shqipja e ka përvetsuar prej 500 vjetësh. Apo sllave një fjalë që e përdorim që nga mesjeta. Imagjinoni sikur të gjitha gjuhët të eliminonin huazimet, do të mbeteshin më lakuriq se mbreti i Andersenit. Këta që duan t'ia ndërrojnë emrin Velipojës e gjoja t'ia shqipërojnë, kujtojnë se historia arnohet. Se kështu e kanë edhe formimin, me arna gjithandej.

- Jeni shahist shum i fortë, pavarsisht se lueni pa mbretneshë, dhe në nji moment të caktuem kemi pasë bindjen se sikur të pranojshit me luejtë me damë juve do t'ishit i nivelit kombtar.

Jam koherent me filozofinë time. Pa damë. Ka që lozin pa tabelë, ka që lozin mendsh, unë loz pa damë.

- Më kanë tregue se njiherë, në Shkodër, te nji klub i sheshit "Dy Prilli" besoj, dikush, nji stjuardesë ju asht afrue mbasi ka zbritë nga nji makinë lukzose dhe ju ka dorzue nji çantë me togje dollarësh amerikanë. Me fjalët: kto janë për ju zoti Drini. Juve nuk i pranuet!? A ju ngacmoi kureshtja prej kujt vinin? Mos ishte nderim për nji favor të vjetër? Kjo bani xhiron e rretheve letrare dhe të gjithë thoshin pse s'i mori të m'i jepte mue.

I thashë se kur të kem nevojë mund t'i marr, por për momentin nuk kisha nevojë. Nuk e vrava mendjen se nga "më" vinin. Këto janë gjëra që ndodhin nëpër librat e mi, dhe jam i familjarizuar me 'to. Jeta krijuese të familjarizon me të gjitha të mirat e të këqijat, e realisht këto s'kanë pse të ndodhin më. Mund të rrinë edhe në raftin e mundësive dhe ne s'na prish punë. Sa për reagimin e rretheve letrare, këto janë engletisje. Ai që do t'i zgjidhë hallet nuk pret një çantë nga qielli, e edhe po i ra ajo çantë, nuk ka për t'i zgjidhur falë hapjes së saj. Hall problemi e hall zgjidhja. U kthye në thashethem kjo ndodhì, në engletisje provinciale. Edhe unë kam engletisjet e mia. Askush s'di të engletiset më mirë e më bukur se asketi.

- Cili asht kryekushti për me pasë letërsi të madhe?

Duhet një epokë e madhe, një gjuhë të cilën e tashmja e kthen në madhështore. A mbase është gjuha që ia jep madhështinë së tashmes. Probleme të mëdha sociale.

- Po kshtu i bjen që Afrika me pasë shkrimtarët ma të mdhej?

I ka, por thjesht nuk e ka kuptuar akoma. Nuk u është zgjuar gjuha akoma. Nuk e dijnë ende sa madhështore është Afrika. Afrika e shenjtë!

- Për kontributin në fushën e letrave, përpos çmimeve dhe mirënjohjeve të tjera, shkodranët dishrojnë me ju dhanë lavdin "shkodran i vjetër".

Jam shkrimtar shqiptar. Kurrë s'i kam bërë kortë Shkodrës, as Shkodra s'më ka bërë lajka. Nëse Shkodra ma respekton veprën, unë me vepër e kam respektuar. Migjeni e ka quajtur Shkodrën dashnorja e moteve, dhe nëse Shkodra m'i ka hedhur ndonjëherë sytë, unë e kam dashur atë me vesh, me dëgjim, dhe me kriter, me kritikë. Dhe me nuhatje sigurisht. Jam një dashnor realist. Ndonjëherë dhe e kam prekur, ndonjëherë më ka prekur.

- Ishte knaqsi me pi kto cigare me duhan sheldije të dredhun në këtë kuvendim imagjinar.

Nganjëherë edhe helmi është kënaqësi, me dozat e duhura sigurisht.

Skëndër Drini, shkrimtar shqiptar

Voskopojë 1935 – Shkodër 2014

bisedoi Matrapapupa

Selam për Petro Zhejin

Të gjithë ata që kanë pasë fatin me lexue në fëmini përkthimet nga Petro Zheji, a Klio Evangjeli, Pashk Gjeçi a Gjon Shllaku, kanë ruejtë me letërsinë artistike nji afërsi kaq të madhe, sa me e ndi halà si afërsi gjaku. Dhe kanë fitue nji respekt për gjuhën shqipe, që nuk e kanë humbë kurrë.

Emrat nuk janë të numrueshëm. Shkolla shqiptare e përkthimit ka pasë dhe në masë ma të vogël ka, mjeshtra kaq të mirë, sa në klimën e sotme të zvetënimit shpirtnor, ende janë dorëzanët e lidhnisë së njerzve me artin, dimensionin shpirtnor t'ekzistencës.

Petro Zheji ndër të gjithë kryemjeshtrat e përkthimit përban përjashtimin ma ekstravagant, për shkak se ai ka lanë nji vepër të vetën me randësi epokale, dhe kjo asht "Shqipja dhe sanskritishtja".

Në tollovinë e botimeve të sotme në gjuhë shqipe, ku forca e verbët fizike e mbisundon sensin e masës, energjia e mrritjes e përpin energjinë e nisjes, vepra përkthimore e Zhejit, mbetet nji etalon i maturisë, duke qenë Zheji artisti i matun dhe njeriu me formim të mirëfilltë shkencor, që e ka rrokë artin si mbishkencë, por ruen të paprekun higjienën mendore të intelektualit të mbrujtun me logjikë.

Përfaqësuesi ma i njoftun i zejes së përkthimit shqip para Zhejit, asht pa diskutim Fan Noli, qoftë për arsye politike, qoftë për arsye artistike. Noli, si përkthyes (por në gjithçka) i përket popullit të vet. Por Don Kishoti i tij, pjesa e parë pra, asht nji version që nuk i len mangut asgja të thanmeve e të bameve të Nastradinit. Bukuria e gjuhës së këtij përkthimi asht e gjitha tek mjalti i traditës fshatare shqiptare, nji traditë tmerrsisht e pasun dhe e gjanë. Noli asht për gjuhën e vulgut. Asht popullor. Tjetër karakteristikë e dorës së parë e stilit nolian në përkthim, asht liçensa poetike, shkurt e shqip: përmirësimi i origjinalit. Ose ma mirë me thanë zbukurimi, se zbukurimi jo gjithmonë asht përmirësim. Dhe Noli e stilistët e tjerë të ksaj magje, e shfrytëzojnë shqipen edhe me i shtue notat komike, edhe me e thellue kumbin tragjik të veprave që përkthejnë. Kjo asht ajo çka quejmë shqipërim. Kulmin e vet ky stil, nuk e mrrin me vetë Nolin, por me Gjon Shllakun, me Iliadën e tij madhështore (versioni gegnisht), shqipërim sa gjenial aq edhe jobesnik. Por shembujt janë pafund.

Shqipërimi shihet ende sot me admirim, dhe realisht filtri i shqipes duke qenë vetë i praruem, i shton ar florinit të origjinalit. Por ka nji problem: asht ar me karaturë tjetër. Çka prun me vedi inflacionimin e produktit vendas. Në të njejtën mënyrë shkolla italiane e dublimit, për krahasim, sakrifikon aktorët dhe vokalet ma të mirë të saj, duke zbukuru veprat filmike të vendeve të tjera, çka realisht rezulton damtore për vetë filmin italian. Saherë na janë dukë dublimet italiane ma të bukra se origjinalet amerikane! E sa herë na asht dukë e gjitha kjo nji harxh i kotë! Duke intepretu interpretimin, a nuk kemi teatrin e teatrit? A nuk jemi te meta-teatri?! Interpretimi origjinal asht i shejtnuem prej vetë dimensionit historik në të cilin lindet... por kur Noli e shqipëron simbas kushteve kozmo-historike të Shqipnisë së kohës e cila ishte nji realitet në bamje e sipër, siç ka mbetë ende sot, përsos se nji shqipe, jep edhe nji interpretim tepër të pakonkurueshëm, që mbetet si totem, në të gjithë prodhimin artistik shqiptar. Dhe në fakt po len terren të minuem. Kush merret mbas Nolit me Cervantes-in o me Shakespeare-in, duhet ose me imitue Nolin dhe me hy me kambën e djathtë në mbretninë e harresës, ose me ba diçka krejtsisht idiosinkratike, duke u ba bashkëautor me Shakespeare-in, çka ka kuptim, vetëm nëse përkthyesi asht njiherit edhe vumës në skenë i pjesëve të bardit. Në tana rastet duhet me u marrë me Nolin dhe me Cervantesin e Shakespeare-in njiherit.

Por shì ktu hyn në lojë Petro Zheji. Alternativa ndaj nolizmit.

Zbukurimi i origjinalit, nuk asht përmirësim. Veprat kanë pjesë të shëmtueme, që duhet të mbeten të shëmtueme, për hir të ekonomisë së veprës. Mbas çdo zbukurimi, tek përkthyesi që e realizon, fshihet artisti i dështuem.

Puna e Petro Zhejit nuk shfaq këso mbivendosjesh artistike ndaj origjinalit. Shkenca asht arti i tij. Njiherit, si njeri thellësisht shpirtnor, Zheji nuk shef kontradiktë mes shkencës dhe shpirtit. As mes arsyes dhe besimit. Puna e tij nuk ia hipotekon shqipes veprat e ardhuna.

Njohës i mirëfilltë i sistemit etimologjik e logjik të traditës indo-evropiane, Petro Zheji ka respektin dhe distancën e duhun nga gjuha popullore.

Asht thanë e përsëritet se gjuhëbamësit e mëdhej të Rilindjes evropiane, prej Dantes te Luteri, zgjodhën gjuhën e popullit si gjuhë të letrave. Por nuk duhet harrue se përtej alibisë po shkruejmë gjuhën e popullit, fshihet nji zgjedhje politike revolucionare: ata shkruejnë gjuhën e borgjezisë. Gjuha e klasës fitimtare të kohës, kje baza e gjuhës letrare të cilët ata "krijuen". Noli e mbarë rilindasit zgjodhën mirëfilli gjuhën e popullit, për shkak se borgjezia shqiptare nuk ekzistonte si borgjezi (pra si klasë jo si individë) dhe si shqiptare njikohsisht. Ende sot nuk kemi nji shtresë të mesme. Megjithatë ata ishin diasporë, pra gjuha e tyne ruen shum shpesh nji distancë diasporike nga shqipja popullore. Noli mundohet me e kompensue kët distancë diasporike, por përfundon duke e vulgarizu shum gjuhën. Por gjuha e zgjedhun prej Petro Zhejit nuk ka frikë me qenë krejtsisht diasporike dhe krejtsisht poetike. Regjistri i Petro Zhejit ka distancën e duhun nga gjuha e popullit dhe nga ajo e pushtetit. Ky i gjuhës së mesme (mesit të artë të gjuhës) asht nji dimension shum i randsishëm që i jep mëvetsì veprës intelektuale të Petro Zhejit. Don Kishoti pjesa II asht edhe ujëndamës në zejen përkthimore të shqipes së kultivueme.

Në dukje të parë, prodhimi i pamatë zhejian, shfaq nji paradoks. Teksa përkthyesi shfaqet elegant dhe i distancuem prej shqipërimit liberal të veprave që punon, vepra e jetës së tij "Shqipja e sanskritishtja" duket sikur ia hipotekon shqipes pjesën ma të kryehershme të etimologjisë indo-evropiane. Ai që nuk shfaqet shqipërues në përkthim (e kush kishte ma shum tagër se ai, për me qenë shqipërues!?), na del shqipërues n'etimologji!!

Njiherit, shumica e pseudonjohësve të shqipes besojnë se shqipja asht gjuhë e bame me arna, me huazime e kshu me radhë. E gjithë kjo asht nji keqbesim, në fakt. Asht nji ndër mbeturinat ma toksike të mendësisë komuniste. Fakti që fjalët e hueja quhet letrare, kurse fjalët shqipe pranohen vetëm si dialektore dhe kjo ndodh te Fjalori i gjuhës së sotme shqipe. Titulli duhet të ishte në kët rast: Fjalor i mjerimit të gjuhës së sotme shqipe. Ata që nuk e njohin shqipen, nuk ia dinë e nuk ia duen randësinë asaj. Kanë vuejtë shum me msu nji gjuhë të huej, dhe ia besojnë asaj tanë dinjitetin e nji mundshëm të nji gjuhe. Shumica prej tyne, mes të cilëve nji pjesë e mirë kanë rol aktiv në shqipe, si shkrues e përkthyes, ankohen se shqipja s'e ka kët fjalë, apo s'përkthehet kjo fjala tjetër. Shqipes së tyne i mungon shumçka, e kujtojnë se kjo i ndodh mbarë shqipes. Nuk e kanë të kjartë se shqipja nuk asht thjesht arkaike, por asht arketipore. Leksikun e marrin prej kolegëve të tyne gazetarë. Nuk e kuptojnë dimensionin kryesor të gjuhës që asht tingulli. S'iu shkon në mend se nuk ka mundësi që shqipja me qenë nji enklavë në leksikun e saj, ndërkohë që në sistemin e saj tingullor asht perandori!!

Kulmi i kësaj keqnjohje të shqipes shfaqet te nji dedikim, kur shkrimtarja ia kushton veprën e saj të shkrueme në nji italishte të cilën e njef ma pak se shqipen, fjalës "përvujtni" e cila, simbas saj, nuk ekzistoka në shqip, madje nji e tillë mosekzistencë ndikoka në krejt mbarëvajtjen e nji populli.

Sidokjoftë vepra "Shqipja e sanskritishtja" nuk u pranue për botim, si na e tregon edhe Zheji te parathania. Zheji nuk i numron arsyet pse u ndalue, por s'ka dyshim se kjo ishte nji vepër me përmbajtje thelbsisht metafizike, e cila pavarësisht se censorët nuk arrijshin me e rrokë, i jep atmosferën krejt librit. Arsyeja tjetër, ma e pritshme, asht se libri ishte krejtsisht antidogmatik dhe propozonte nji përmbysje radikale ndaj mendësisë së mykun të gjuhësisë militante të kohës, simbas të cilës shqipja ishte gjuhë minore, pra gjeografia dhe historia e saj ishin njisoj të vogla. Ndërkohë që libri i Zhejit krijonte me mjete shkencore idenë se gjeografia fizike e gjuhës shqipe, ishte në raport të zhdrejtë me gjeografinë e saj metafizike.

Studimet e indo-evropianistikës patën për shum kohë e deri në ditët tona nji mbisundim prej sllavistikës. Mjafton me pa' faqen e Gjuhës trake tek wikipedia gjermane, për me pa' se bibliografia thelbsore asht sllave, përkatsisht pranohet si autoritet Duridanovi, i cili fjalën burr të trakishtes e lidh me emrin Boris, por jo me fjalën burrë të shqipes, që në fakt asht identike. Njikohsisht akull e trakishtes lidhet prej tij me aqua të latinishtes, por jo me akull të shqipes e me radhë. Asht e kotë edhe ndërhymja aty, se shpjegimet shqip nuk pranohen as ndër kllapa. Kur opinioni shkencor (i cili lind e vdes në nivelin e opinionit në fakt), nuk pranon evidenca si kto që radhitëm ma nalt, si mund të pranohet nji vepër si "Shqipja e sanskritishtja" që e përmbys perspektivën krejtsisht? Për ma tepër kur autori i saj, asht vetë shqiptar?!

Duhet të kemi parasysh se evropianët mjaftohen me identikitin tonë, dhe nuk kanë shum kohë as vullnet me njoftë identitetin tonë. Por që edhe ne të mjaftohemi me identikitin, e të vazhdojmë mos me e njoftë identitetit tonë, kjo asht, për ne, e pafalshme.

Tek kjo vepër e rinisë së vet, Petro Zheji, studion në mënyrë të kristaltë, marrdhaniet e lidhnitë e shqipes me gjuhët kryesore të antikitetit klasik. Rezultati asht mahnitës. Shqipja asht gjuha arketipore, ose gjuha motër, pra nji motër e madhe që muer rolin e nanës (mother).

Mund të pohojmë se sanskritishtja asht gjuha e parë letrare e indo-evropianve ose indo-gjermanve, por, e vetmja gjuhë e gjallë që na lejon me kuptue diçka prej gjuhës së folun që ekzistonte para kodifikimit të shkruem të sanskritishtes, asht shqipja.

Gjuha asht në dimensionin e saj parak, arketipor dhe metafizik, fonî. Kjo fonia, për të cilën flet Saussure, përkthet simbas helenishtes, herë si tingull, por ma saktësisht si zhurmë. Pra zhurmë, pra onomatope. Por shqipja asht e vetmja që ka foljen me folë, e cila jep veprimin e të bamunit foni. Gjuha asht folnî. Tridhetë e gjashtë folnitë e shqipes, na lejojnë ne shqiptarëve me kenë poliglotët ma të natyrshëm në botë. Kjo nuk vjen prej faktit se jemi ma të meçëm se të tjerët, çka nuk ka si me qenë e vërtetë, por për faktin e thjeshtë se gjuha jonë amtare ka nji shtrimje fonike prej 360 gradë.

Te "Shqipja e sanskritishtja" përpos raporteve të shqipes me gjuhët e kryehershme të indo-evropianve, hidhet edhe theza se sanskritishtja asht gjuhë e ndërtueme, vepër inxhenierike. Kshtu shpjegimet onomatopeike kalojnë me të drejtë në plan të dytë.

Pjesa ma gjeniale e ksaj vepre asht zbulimi i visarit gnostik të shqipes, dhe thezat e Zhejit – njohës i vërtetë ndo i mistikës ndo i arritjeve të mendimit racional të shekullit të XX - e vendosin atë ndër herojtë e mendimit shqiptar.

Penda e gjuheve simbas Luigi Cavalli-Sforza

Me kët vepër Zheji hedh përfundimisht bazat për nji fjalor të mirëfilltë etimologjik të shqipes, duke i ba nji shërbim madhor programit kulturor të shqiptarisë. Raporti që gegnishtja ka te ky libër me tosknishten nuk ka qenë kurrë ma i natyrshëm. Kisha e gjuhës shqipe nuk ka qenë kurrë ma e bashkueme, se te vepra e ktij intelektuali të kulluem, që përfaqëson njiherit ortodoksinë shqiptare dhe autoqefalinë e mendimit shqiptar.

"Shqipja dhe sanskritishtja" asht nji libër që do t'i kishte pëlqye Borgesit; dhe vërejtja se tana gjuhët me shum fjalë nji rrokshe lejojnë këso arti kombinatorik, bie poshtë prej faktit se anglishtja apo kantonishtja nuk mundson të tilla. Asht nji libër gjithashtu që do i kishte pëlqye prof. Luigit Cavalli-Sforza, i cili me rrugë të tjera mrriti me e vu shqipen në vend të parë te penda e gjuhëve, te libri i tij "Geni, popoli e lingue".

Asht po ashtu nji libër që mundet me e plotsue në shum gjana dhe me e ndryshue perspektivën e kryeveprës së Benveniste-it "Fjalori i institucioneve indo-evropiane", vepër tek e cila shqipja lihet gjatë gjithë kohës jashtë loje, duke u përmendë vetëm njiherë për fjalën "besa", e cila nuk analizohet as si fjalë as si institucion, e pra asht logu par excellence i mbarë institucioneve indo-evropiane të shoqnive parashtetnore.

Raporti që shqipja ka me gjuhët e tjera të sotme e të kryehershme, asht prova se jemi evropianë në spikamë dhe se gjuhsisht nuk kemi pse të vjedhim. Se kemi identitet, jo identikit.

Kjo asht shum e randsishme me përcaktue gjeografinë shpirtnore të gjuhës dhe shpirtërimit shqiptar.

Në kohën tonë kur edhe programin kulturor mundohen ta bajnë hajnat me pushtet, asht e kjartë se hajnia ka me qenë pikë kyçe e atij programi. Por pjesët ma të shëndetshme të programit kulturor real të shqiptarisë bahen në heshtje prej individësh me sistem nervor prej Petro Zheji, me nji nevrastë të krahasueshme me atë të nji Solxhenjicini e nji Trebeshine, dhe dikur, kur të jetë ora e njimendsisë e shqiptarët ta mbledhin programin e tyne të vërtetë kulturor për me qenë nji kulturë e vërtetë, kta kanë me qenë gjeneratorët kryesorë të rrymës së kohezionit mbarëshqiptar.

I thirrun me tërhekë çmimin Asturias, shkrimtari jonë ma i famshëm, deklaroi në prani të parisë së Spanjës se diktatori jonë ishte nji don kishot. Në kët mënyrë, vërtetoi se nuk përfaqësonte frymën e romanit dhe se e kishte keqkuptue thelbsisht shejtninë e Don Kishotit, duke i dhanë figurës së don kishotit të njejtit konotacion negativ që i pat dhanë intepretimi komunist, pra jo kuptimin që i jep fryma e romanit. Duke na tregue se simbioza e tij me diktaturën, nuk ka sosë kurrë si e tillë.

Diktatori nuk ishte don kishot, Petro Zheji ishte don kishot (sikurse vetë Cervantes). Dhe ne shqiptarët jemi evropianë pikërisht pse nxjerrim don kishot si Petro Zheji. Kur t'i duem don kishotët tanë, at'her kemi me e kuptue se kush janë herojtë tanë e kush janë gjanat e shejta që na kanë lanë sakrificat e tyne.

Jeta e vepra e Petro Zhejit mbesin nji dritare drite në qiellin shpirtnor të shqiptarisë. Petro Zheji i kthen shqipes metafizikën e saj, dhe nuk ka shërbim ma të madh që nji shpirt mundet me i ba shpirtit.

Dhe shqiptarët kanë me e kuptue se vetëm duke gjetë dashninë për gjuhën, kanë me e gjetë ma në fund gjuhën e dashnisë.

                                                                                                                           Milano 4-5 korrik 2014

KOMSHITE E LETERSISE - fragment

Kafe Drakul.

Sa kam ardhë.

Kthimi nga jashtë në atdhé, nuk asht ma pak emocionues se kthimi nga Tirëra në provincë.

Nuk e di pse lashë që miku im të më tërhiqte për tek kafja e fundit që ishte çilë në kët qyqtet kafshësh që rrinë në kafe. Mbase qe shpresa me pá ndonjë ftyrë të re femnore, a ndonji ftyrë të vjetër të papame kaherë, mbase ndonji arsye tjetër ma e fshehtë, por kurrsesi forca e inercisë. Nuk mundet forca e inercisë me të çue drejt inercish të reja.

Sa hymë më bani përshtypje se mobilimi e muret e lyeme me stuko venedikase por të importueme prej Turqiet e të përzieme mandej shqiptarçe, ishte pak hard-core. Nji varg hudrash sa gazepi varej pa turp mbi banak.

Në atë lloj pompe që shokët e mi të akalopisë, e quejnë me admirim surrealizëm. E ky asht shoku i parë për nji sy si ky i imi, në tanësi i pamësuem me teknikat e artit kontraceptual.

Amà ky lokal më shkaktoi edhe nji mbresë të mirë: banaku i tij fin, pa asgja të tepërt dhe karriget e pakta i ftojshin njerzit me ndejtë në kambë. E thashë, ja, ma në fund nji vend që ta nxjerr gjumin. Se kishte sak, rrum nja dy-tri shekuj që jeta në kët qyqtet qe kthye në nji konvaleshencë të vërtetë, por pa përmirësim energjish jetësore, pa rikthim as të oreksit me punue, as të oreksit me jetue, të atij me shijue anën hedoniste të jetës, a si e thonë njerzit këtu: me e kullotë ma... Veç oreksi me hangër sa vinte e zgjahej.

Veç halà nuk më ishte përshtypë qartë kjo mbresë ndër shqisa, kur, nji fjollë e lehtë e nji tymi të tejdukshëm e ma të lehtë se ajri, më shkëputi da-kadalë prej ritmit e mandej edhe prej të tjerëve. Atëherë nën kët efekt, shkova e u ula te nji tavolinë e kandit. Me nji portret aktoreje italiane mbi murin djathtas e nji portret aktori hollivudjan me origjinë italiane mbas kreje, të dy me origjinë origjinale shqiptare.

Piva nji cigare e gati po më shijote, e po rrëshkisja ma thellë në at topitje, kur, qe, më shkrepi me shkue në banjo për me u freskue pak. Nuk jam si Leoja që ka kuriozitet me iu pá edhe banjat mjediseve të reja që hapen për publikun, por simethanë, po më qëllonte mue shorti me e përurue, prandej, e përurinova... dhe sikur u rinova për vedi.

Kur u ktheva, me ftyrën në mos ma të zgjueme, të paktën ma të lame, tek tavolina ime, shoh se qe ulë nji tip tmerrësisht i çuditshëm. E s'më len as kohën me u habitë pse po ikin tanë, kur më thotë:

- Zatet, i dashtun.

- Zaten, me ke kam nderin?

- Juve si kush ju dukkem?

- Si Vlad Tepeshi, fatosi kombiar...

- Po, pikërisht ay jam, Drakuli me nammë... por unë më shumë përdornja hunjtë sesa retorikën nacionaliste për punët e mia. Kam qenë sitatheshja, i hurrit e i litarrit.

- E mbase edhe shprehja prej jush ka mbetë...

- Ppoo. Jjoo. Hurrin nuk e shpikka h...unn... tek ne në Dakki, e kanë pasë sjellë hunnt... por sitatheshja mmua më mbeti.

- Chi di palo ferisce di palo perisce, non è così conte? Thashë unë në mendjen time. Por Drakula kishte telepati.

- Po, ashtu me hu, më dënuan dhe turkkit.

- Po tash n'epokë moderne me se merreni?

- Oh, po ta sspjeggoj, durim. Po juve çffarë do të merrni? - ma priti ai që kishte hallin e xhiros.

- Unë nji kafe, simbas vendit kuvendi.

- Bukkur.

Dhe i bani nji sinjal kaq të avashtë banakierit, sa mu duk si ngurrimi i qëllimshëm i qezarit në kolosé para se ta kthente gishtin e madh për me vendos fatin e të mposhtunit n'arenë. Veçse unë nuk e pashë si publik at gjest, por si gladiatori i mposhtun prej mosluftimit.

- Na ven edhe do muzikkë. Klasikke, kuptohet, për mysafirin moddern.

Më erdhi nji kafe e nxime, këllirë e shkuar këllire, as me qenë zie me lesh të palamë. Ladi shihte kah korridori i shkurtë majtas meje, ku vareshin do steka bilardoje luksoze. Nuk iu shkulkan hujt nga mendja dhe këtij... mendova.

- Ja, çfarë bëj tani me hunjtë – më tha me at shqipen prej sllavo-dakasi të Transilvanisë. Por unë e kisha mendjen te kafja, dhe fill mbasi riktheva kryet në pozicionin fillestar, mendova se më kishte ba me kthye kryet qëllimisht për me më ba me ekspozue qafën. Dhe unë që bash at ditë pata dalë me qejf prej të ngrohtit, e ma në fund pa pasë nevojë me e veshë golfin.

- Kont, i thashë, tue e pranue përfundimisht identitetin e tij prej të vdekuni të pakallun, pozitën e tij prej mbreti të ndërbotëve, a mund të kem nji kafe ma të mirë?

- Jjoo... Jjoo... ka bbërë më të mirën e mundshme.

- Jo mu duk si e zieme...

- Ppo e zierë është ajo dreqi e hëngërt...

- E di conte, por më duket sikur â zi uji veç e kafja veç...

- Dale, se kshu e kka ekspressi sapo është vvënnë në punnë... njësoj do dalë edhe tjettra.

- Po pak sheqer kont, ju lutem (e me veti: na qenka dhe leibnitzian pale).

- Sheqerin na e ka ndaluar biroja, por ka kripë... - tha ai me nerva prej të vdekuni që s'gjen vorrim dhe futi dorën tek nji thes poshtë tavolinës e më hodhi do kokrriza të bardha në kafen e zezë si nata transilvanike. Mandej futi thonin e tij të zi e të gjatë të gishtit të vogël dhe e përziu. Në fund, kur po bante me e nxjerrë, nga gishti i tij i hollë i shêjit ra drejt e në filxhanin tim nji unazë.

- Oh, tovarish, e kisha harrosur... (veç tek varrosjet e kishte mendjen shejtani!) kisha edhe pak nga ky pluhuri i cianurit... e kam qysh prej Luftës së Ftohtë.

Mori unazën, e mbylli rubinin dhe e vuni prapë në gishtin e hollë. E mbante siç mbahet kambëza e nji pistolete e jo siç mbahet nji unazë.

- Pra juve conte, i thashë unë me pak latinitet edhe në za, keni qenë aktiv gjatë Luftës së Ftohtë.

- Po. Pse prej kujt mësuan ata? Dhe e dini juvve pse u quajt e ftohtë?

- Ngaqë ishte luftë nervash mes byrokratësh të ftohtë?!

- Jjooo. Dimri rus nuk hyn aspak. Asnjë dimër i madh s'ka lidhje. Ajo qe luftë e ftohtë, pasi ishte thjesht një luftë civvile e jona. Por ne jemi të pavdekshëm, prandaja... dhe jemi gjak-ftohtë. Luftuam kryesisht në bursë, me thënë të drejtën. Ndërsa vegjëlia luftonte për pilaf. Dhe faktikisht dolëm shumë më të pasuruar se çdo dilnim nga çdo luftë e nxehtë, por sa parà bën kjo pasuria jonë? Nuk ha mordja as dyfishim t'i japim! Të na thuash vdeksh neve është njësoj si juve kur i thoni njëri-tjajtrit rrofsh!

Kshtu mora vesh që kontit mund t'i faleshe nderit, por jo t'i thoshe rrofsh!

Me këto fjalë konti po hynte prej derës kryesore në rolin e vampirit filozof, ma profesionistit në kohnat moderne, në kohnat kur karriera asht gjithçka, ku edhe kometat luhet në bursë!

- I keni të gjiththa aty, te 'Dimri i madh'... këshilli i vamppirëve... në dimrin rus. Por mos u tuttni, se ne nuk i tuttemi dimrit rus... më shumë na tuttet dimri nne!

- Interesante.

- Kam shumë respekt për vampirizmin shqiptar.

- Komunizmin, deshët me thanë?

- Po pra, vampirizmin... Ai, Rampiri ka qenë talent i linddur. Qysh para se ta njihja. Një virtuozz. S'kishe ç'ti mësoje. E mbann mend takkimin me studentët? ...Ai e kafshoi edhe shekullin e ri... që ju akoma e ndiqni si bebat kur ndukin bishtin e mackave.

- ...E mbaj mend si nëpër tym atë takim, me sa na e kanë shtrembënue mediat veç.

- Po pra, natën përpara pattëm qenë bashkë për darkë. Çfarë ironiku ai, ë? Si iu tha studentëvve: juve nuk i dini ca gjëra. Nuk dinin menunë e re, me ingrediantët e vjetër, që po u gatiste ai. Si i thonë fjalës, mirë që do hani, po dikush duhet të gatuajë. Dhe ky pilaf do tu thejë edhe ato gjysma dhëmbësh që ju kanë mbetur.

- Po mirë kont, cili asht vampirllëku ma i madh që keni ba ju vetë?

- O, nuk e kam bërë akoma, atë po pres, ndaj jam edhe këtu në mesin tuaj, e mbasse kur ta bëj do të vdes më në fund nga gëzimi. Shiko, unë i mësova të gjithë këta, dhe hapën të gjithë bisnez. Por edhe unë e bëra time: këta hap një biznes, unë hapu antibiznes përballë, në krah, poshtë shtëpisë së prindërve. Pse kush i lexoi Marksin, Adam Smithin, Bakuninin? Këta parapolitikët tuaj?! Këta nuk dinin as shqip! Kupton?! Unë ua thashë të gjitha. Kot, se jam snob!! Por më gjetën plak. Dhe kujtuan se më lanë si pykë, hahahu... Besoj e kuptuat lojën e fjalëve? (Dhe me gjysmë zani: Plepi plak i plasur pak palcë ka pasur, Plepi plak i plasur pak palcë ka pasur, Plepi plak i plasur pak palcë ka pasur... konti i bënte kto ushtrime për zgjidhje gjuhe, me i vërtetue vetes dhe mue se edhe pas gjashtë shekujt vegjetimi ai akoma ishte në gjendje me llapë)

- Ngaqë... pykë asht ai që mbet guak, por pyka asht edhe ajo majë druni që shërben me vra vampirat... tue ia ngulë në... hëkhë... në... zemër.

- Po, pra, me më lanë ata mua si pykë. Unë i bëra rehat. Pse, s'i thashë unë sektretarit tim dhe tuaj të parë En Verité-së, ç'industri zezën do bësh, bëre traktorin dhe nuk të eci... e vetmja industri që të ec këtu është një industri që bazohet mbi një lëndë të parë që nuk ka kosto përpunimi...

- Gjaku...?!

- Ekzakt, zotni, gjaku. Industri, biznes, dhe për më tepër e vetmja industri që respekton mjedisin. Pse kot e mora për sekratarim tim të parë unë atë, ashtu vetëm Aliun kam patur!!

- Domethanë, Vladiç, edhe ju paskeni vendosë me hapë biznes.

- Oh, biznes këtu hap gjithkush. Unë do të hap direkt monopol. Ndërsa, antibinzese simethanë kam boll. Jam Ladi i Dhombëve, ke nigju besoj... Kam edhe atë uniseksin... më fal, universitetin privat. Dhombët i njof kaher fort, i njoh me rrojë, simethonë... përpos kësaj mund të shërbej edhe si pemtar gjenealogjik... ja ti për shembull, i njoh të tonë të parët e tu... e keni gjakun e omël, po duhet t'i shtoni pak ujë amà... dhe më zgjati nji gotë ujë që ia mori kamerierit, gjesti i tij qe aq i avashtë, dhe unë kisha aq të nxehtë, sa gjysma e gotës mund të avullonte deri sa të ma vinte para ai. Kishte do kokrriza mbrenda... si naftalinë dukej, por unë kishem tepër etje.

- Falemnderit për komplimentin, kont – thashë unë dhe e piva me neps.

Me aq u ndamë, se shkoi në banak me pi Bloody Mary me kryetarin e bashkisë.

Rrugës mendojsha se si më ishin shkoqë tanë ato gjana. Tanë ata vampirushat merrkan zemër e mësokan prej kryevampirit të kryevampiratës botnore esnafit Vlad Tepesh, që masat e njofin vetëm me nji emën: Drakula.

Po Transilvaninë kujt do t'ia ketë lanë?

vijon 

Ku sos zemrimi i rrejshëm i intelektualit

Me qenë intelektual nuk don me thanë me qenë në vijën e drejtë, as në udhën e Zotit. Juda ishte i vetmi intelektual ndër apostujt e Krishtit, i vetmi që kishte kulturë simethanë, kurse të tjerët ishin analfabetë. Ai tradhtoi.

Amà leksionin ma t'idht bash atij ia dha mjeshtri, tue i caktue njiherit edhe detyrën ma të vshtirë.

Ndjeshmënia ime për problemin e gegnishtes si problem i gjuhës shqipe në tanësi, nuk ka lindë mirëfilli prej gazetave të Prishtinës a të Tiranës (vaj hallit me t'lindë ndjenja nga gazetat), sa ka lindë prej do kryeveprave të përkthyeme a shkrueme në kët variant letrar të shqipes. Nji mbi tana, Iliada e Gjon Shllakut. Si ka mundësi që nji superkryevepër e letërsisë shqipe, sikundër duhet konsiderue me të drejtë ky natyralizim, nuk asht e përfaqësueme kurrkund në shkollat tona? Dhe si ka mundësi që arin e gegnishtes, tregu i shtetit nuk e pranon si valutë, por e quen të vjetër, arkaik? Arkaik e quen edhe bylmezi Vehbiu Eposin tonë të kreshnikëve, teksa analizon androgjininë e Halilit në trans, tue i ba nji përdhosje kshu edhe Eposit edhe Freud-it. Por në kët shkrim do të merremi me nji Ardian tjetër, jo me Vehbiun i cili ka ba harakiri me kohë.

Ardiani tjetër asht nji flamurtar i gegnishtes dhe i katolicizmit. Madje simbas tij njena pa tjetrën s'kanë kuptim. Falë avancimeve të tij gegnishtja sot tolerohet edhe nga Muçi, për hir të urbanizmit katolik shkodran etj. Dmth, asht mrritë deri aty sa me thanë, po, ka pasë dikur qytetnim edhe në veri. Nënkuptohet: tash s'ka ma.

Ardiani tjetër madje arriti deri aty sa me fitue edhe simpatinë e Kadaresë, i cili i dha bujarisht leje, tue e këqyrë nga syzet e tij kagebese, "nuk ka ndonjë gjë të keqe pse shkruhet gegnishtja".

Edhe vetë Enverit me ia pasë marrë, leja s'do ishte dukë ma e amël.

Vetëm nji demokrat i flaktë si Kadareja mundet me të dhanë leje me qenë vetvetja në këto vite të errëta mesjetare që po jetojmë.

Në tanë kto vite gegnishtja e Ardianit shkëlqeu nëpër gazeta dhe prodhoi aq shum artikuj gazetash sa me i ba konkurencë edhe vetë standartit si gjuhë gazetash me u marrë shembull. Pra u prodhue nji gegnishte letrare por me qëllime gazetareske, ergo, pa vlerë estetike.

E meqë formën e dekonspiroi zhanri, at'herë ne gegët e maleve kthyem sytë kah përmbajtja. Përmbajtja e artikujve t'Ardianit ishte krejtsisht gazetareske. Sala, Edi, Nanë Tereza, Kisha, Berisha, Fazlliçi, Nishani, Berisha prapë, Tuneli, Kriza, Kisha prapë, Pullat e postës, Ligji, Maliqi, Iriqi etj. Nji eklektizëm pa dandizëm, premtonte toka t'ujta në çdo faqe.

Por n'asnji prej shkrimeve ky klerik i munguem, nuk shpërfaqi përkorsinë e pritun. Përkundrazi, nji vner ushtarak dhe nji ton prej oficeri (i përkthyem me sukses në gegnishte kësaj here), i përciti shkrimet e tij ndër vite, tue i ba me fshikullue si kërbaçhane. Kërbaçi i tij antikomunist fshikulloi mu si kërbaçi komunist, dhe Ardiani tankist rrafshoi e bani petë edhe trimin Kasem Trebeshina, që e krahasoi me Hitlerin.

Në historinë e Vatikanit gjendet aleat ma të vyem të Hitlerit se socialisti Kasem Trebeshina, por Ardiani të palamet i ka për me na i nxjerrë ne, jo atyne që e kanë lavanderinë sa gazepi. E drejtë: nuk ke pse me qenë konstruktiv aty ku asht ndërtue gjithçka, ne kemi nevojë për tipa konstruktiv, që "të ndërtojmë Shqipërinë e re". Megjithatë mbasi shau Kasëmin, s'arrita ma me lexue asnji rresht nga kërbaçhana.

Deri sot, kur shof se Ardiani kishte dalë nga tanku dhe nën këshillat e shokëve Blushi dhe Islami po udhzohej drejt Vatikanit. Të gjithë bajshin sikur porosia për kët emnim vinte nga Tirana dhe jo direkt nga Vatikani. Kësaj hipokrizie i shtohej kritika konstruktive e Blushit për gegnishten e artikujve të Ardianit dhe kritika konstruktive e Islamit për tonet e kërbaçme të tija kundër Nishanit. Ardiani i përgjigjet Blushit se ka me e shkrue standartin pa gabime, kurse Islamit se e respekton institucionin e presidentit. Të dyja përgjigjet janë të lodhuna dhe të stërthanshme, mbasi nji intelektual e shkruen kurdo gjuhën zyrtare të shtetit të vet pa gabime – pra s'ka pse e ven në dukje – sidhe e respekton institucionin e presidentit, si pasojë e respektimit të ligjit.

Ju betohem se mu duk origjinal si nji pionier i Enverit i nxjerrun para klasës për nji kritikë konstruktive.

Zemërimi im me Ardianin asht se me sektarizmin e tij e bani gegnishten me u dukë për nji çast si koine eksluzive e pjesës katolike, aq sa filloi marria e nëpër Shkodër rrethet paraletrare që vetëquhen letrare flitshin cilsojshin gegnishte myslimane çdo gegnishte që të mos ishte fjalë për fjalë ajo e Gjuhadolit. Tue pasë kompleksin e të kenit pakicë, me synimin me pasë pushtet prej shumice, i dhanë Evropës ngjyra fetare e kishtare që me i kujtu pjesës muslimane se jeni ju pakica. Tu mos pasë kurrfarë shpirti artistik futën duert nëpër artista mediokër dhe i hoqën çdo shpresë me dalë përmasa e tyne reale. Tue qenë klerikë të munguem nuk e kthyen në virtyt vetëmohimin e nji jete klerikale, por në neurozë.

Nuk tha kurrnji fjalë kur Kadareja vuni do parathanie tek ata Camaj, Zorba, Pllumi, si gjethe fiku me mbulue lakuriqsinë e vet, mbas pilafit, kur s'e kqyrte ma kush.

Fakti se ky gazetar i gegnishtes kapitulloi para Blushit, nuk më zemëron. Nuk më zemëron asgja në fakt, as toni i stërfalë që e karakterizonte. Por më zemëron fakti se ky me shkrimet e veta monopolizoi zemërimin si instrumenti ma i akorduem i demokracisë. E monopolizoi dhe e kompromentoi me filistinizmin e tij. Foli për shëlbim siç fliste Nanoja për katarsis.

Nuk e njofti kurrë Shqipninë me sytë e njerzve të thjeshtë, por gjithmonë me sytë e verbër të pushtetmbajtësve: të Nexhit, Berishës, Edit, Kadaresë. Pra nuk e njofti. Prandej duhet emnue jo ambasador i Shqipnisë në Vatikan, por ambasador i Vatikanit në Shqipni.

Veç zemërimi i rrejshëm shpërblehet me ofiq.

Justina

Vajza ka ndejt n'anë, por buzëqeshje e saj, e ven në qendër. Freskia e moshës ia lan kryet me qiell. Flokët i ka t'amël, të dendun si mjaltë i zi. Ka nji bashkëmoshatare në krah që buzëqesh ma fort se ajo, por jo ma bukur. Nuri i saj asht i qetë, nuk ka asgja provokuese te ajo. Duket sikur sapo asht çu prej pianos, ku notat e pezullueme n'ajër, i janë ba vello drite.

Asht 15 vjeçe dhe halà s'ka thy asnji zemër.

Te kandi i rrugës nji plak, i ka dhurue nji drandofille jashtëstine, e ka njoftue me micën e shpisë. Ora e qytetit ka ra 12. Shkolla ka mbarue. Si pupël n'erë ka shkue për shpi. Qyteti klimaterik ia ka zbutë flegrat. Me fije të padukshme e ka përkundë liqeni. Ajo, asht nji dritore e hapun mbi botën që zvarritet.

Tana zhurmat, grindjet, sherret, asaj i vijnë përkundshëm, si nji litani e sapozbritun mbi djepat bosh. E motra e pret me padurim, anipse flejnë në nji dhomë, anipse ndajnë nji dashni për babën, anipse janë dy duert e mamës së tyne, ani pse janë si me kenë binjake.

Ajo din muzikë, din me ecë, din me u veshë. Flet nji gjuhë kaq urbane sa duket si me kenë tue folë ndoj libër. Ka nji kulturë kaq të natyrshme, sa duket sikur ban jetë të mbyllun hanore. S'asht kshtu! Ajo nuk hahet me kend, nuk i han thojtë si shoqet, nuk ban si e para e klasës. Gjithmonë ka kenë anash jetës, nji admiruese, nji kalimtare. E mrekullueme ma fort prej asaj që asht, sesa prej asaj që s'asht e s'din me kenë.

Në ajrin e ftyrës së saj shum rrallë ka lot. Asgja s'i ngjan trishtimit tek ajo, veç... veç përsosmënia e tipareve, pashìa e fisme deri në birësi mbretnore, e ban poetin me kja së mbrendshmi, i shkakton nji lot të mbrendshëm që lyp me u derdhë në detin e qashtër të mangsinave.

Ma vonë ka me kenë darkë, e ajo ka me kalue, grue e rritun, në bulevardin absurd të nji qyteti tjetër, e turma ka me e veshë me arna dit-netësh. E veç poeti ka me pá halà tek ajo 15 vjeçaren e vendlindjes, te bulevardi me pemët gjethemdhaja, dhe loti i tij i mrendshëm, ka me pikue prapë, i madh, i dendun, alkoolik kët radhë, e ka me e deh. 

Asht e diele

Asht e diele. 
Trupi pushon po shpirti s'prân.

Xhami që më ndan prej fminisë
Asht avullosë prej duhmës së botës. 

Tana rrugët janë plasaritje t'atij xham.
Po kristalet e tij s'janë ende të lira
Diçka e fortë i mban n'lidhnì.

Tana pritjet janë plagë 
Ku hedhi sytë si krypen
Me i pjekë ma mirë. 

Qielli sikur s'ka meteorologji.

Mungon ti shije e ditve t'errnueme,
Dora e punve të vendueme.
Largoma zhurmën prej kangve të zgjimit,
Perden prej dritës s'agimit.

Në kjosh primend ajo që je për mue,
Në kjosh parmenda e trunit tem t'lulzuem,
Shpaloja shtretnit mbretnuer dit-netve
Të bajnë dashni si dashnia n'vetvete.

A.C.