intervistë

Astrit CANI


Më flisni diçka për jetën tuaj.

Ka shum gjana me thanë, por poblemi asht se gjanat që mundem me shprehë këtu s’ia vlejnë të shprehen, kurse gjanat e randësishme s’di si me i thanë. (Më fal që e fillova me lojë fjalësh!)

Kur ka lindur pasioni për letërsinë?

Në fëmininë e parë. Admiroja rrëfimet e gjysheve të mia; brezi ynë kur t’ia mbërrijë asaj moshe s’do dijë me tregue kurrçka. Libri i parë që kam lexue ka qenë “Odisea”, libër që në shpinë tonë përmendej shpesh. Kurse, për të shkruemit kam nji datë të saktë: maj 1992. Nji poezi me titullin “Demokracia”, të cilën me ta paraqitë në shkollë më caktuen për ta recitue në radio të nesërmen. Shkoi nji shoqe pse unë mungova atë ditë nga marreja. Kurse nji cikël me poezi e kam botue për herë të parë te gazeta “Rozafa”, gjashtë vjetë mbas.

Çfarë u ka mësuar puna dhe jeta larg shtëpisë?

Nga jeta në dhé të huej kam mësue me kërkue ma shum prej vetes se prej të tjerëve. Emigrimi asht soj burgu, pa disiplinë shpirtnore dhe fizike të kall për së gjalli. Etja universale që kam ndie gjithmonë, këtu veç asht shtue. S’kam ra kurrë me fjetë pa u përpjekë me e shue ate sadopak. Ka qenë nji periudhë që lexojshem mesatarisht nji libër në ditë. Mandej pata stres fizik që vazhdoj ta kem. Sporti asht shum i randësishëm edhe për shëndetin mendor. I admiroj ata që arrijnë me i pajtue dy gjanat: ushtrimin mendor e ate fizik. I lumtë Bruce Lee-s, atletit brilant të arteve marciale që kishte nji bibliotekë prej 2500 librash, mes të cilëve edhe Kuranin.

Ç’ka ndryshuar tek ju gjatë qëndrimit tuaj në Itali? Çfarë do ndryshonit në Shqipëri?

N’Itali ka ndryshue ma së shumti sensi im kritik. Jo look-u, jo mënyra e jetesës aq sa mënyra e gjykimit. Tue njoftë shum njerzim e kam pranue ma në fund se për gjithkend u dashka nji kut i veçantë. Mtesa ime asht tashma kah e universalshmja.
Në Shqipni do ndryshojshem standartin gjuhësor. Kjo gjuhë letrare që mban vulën e shkencës staliniste asht nji krim estetik dhe me vazhdue me e përdorë përban në rasën ma të mirë nji gabim estetik. Jemi tue përdorë nji kartmonedhë fallco që e ka legjitimue veç përdorimi.


Çfarë ndjeni kur shkruani?

Kur shkruej nuk ndjej se po shkruej, por se po jetoj plotësisht; qenia ime asht në komunikim me Qenien dhe ky kontakt derdhet në nji formë pozitive, reale.

Sa libra keni botuar? Cili është i fundit?

Kam botue tre libra. Tepër! Po vazhdova kështu rrezikoj në nji të nesërme me pas ma shum libra se lexues. I mbrami: Uniqueness – poezi. Nji sfidë e re për mue, pse për herë të parë kam shkrue drejtpërsëdrejti në gjuhën e Dantit. Asht nji sfidë kjo me italishten, që heret a vonë kam me e humbë, por letërsia shqipe inshallah ka me fitue nji shkrimtar.

Cili është mesazhi që përcillni?

Nuk përcjell nji mesazh në trajtë formule, si puna e “live and let die”. E di pse? Sepse shumica e njerzve i kanë “idetë” e qarta (zakonisht materialistat i kanë idetë e qarta, e ky po që asht nji oksimor), pra s’kanë nevojë për letërsinë; shumica e njerzve janë vetë të mirë e të bukur e s’kanë nevojë për të mirën e të bukurën; kurse idealistat e mirë të cilëve nuk u mjafton bukuria e vet, nuk kanë nevojë për mesazhe pse ata e kanë marrë mesazhin nga vetë ndjeshmënia e tyne, para se ky me u kumtue.
Unë shpreh jo atë që ndjej, por mënyrën si ndjej. Nse të ndjemët tim i intereson ndokujt, gëzohem; nse ky shkakton indiferencë, nuk mërzitem. Asht nji punë që e kam zgjedhë vetë dhe mundohem me e ba me dashuni e përkushtim.

Cili është shkrimtari juaj i preferuar i huaj? Çfarë mendoni për shkrimtarët italianë?

Ndër antikët më pëlqen Platoni; në kohën e mesme due njisoj Dantin e Omarin (djalin kokëshkretë të Islamit); kurse në kohën tonë due të drithshmit Nietzche dhe Franz Kafka.
Ndër italianët e tanishëm, admiroj shkrimtarin Michele Mari, pinjoll i asaj aristokracie letrare që ka themelue Danti dhe shkrimtarin Carmine Abate, që shkruen në nji italishte shum arbnore magjinë e melodramën e arbëreshëve. Aldo Busi, asht i vetmi që për shkak të stilit (mjeshtëror), më ka ba me lexue jo pak nga faqet e tij që shpesh janë rrum me mtesa triviale.

Cili është mesazhi juaj për të rinjtë që duan të ndjekin rrugën e artit?

Mos lejoni njeri a send me ua pré rrugën, aq ma shum nse kte rrugë e keni zgjedhë sak me zemër!

Cili është sekreti i suksetit në jetë sipas jush?

Varet ç’nënkuptojmë me sukses. Suksesi për mue asht me dalë nga kjo dreqollë, pa e humbë idenë e së mirës e të së bukurës që janë idetë në themel të çdo shpriti të naltë. Sekret nuk ka për kte. Vetëm dashunia e Zotit mundet me të pështue.

Cila është ëndrra e mbetur në sirtar?

Andrrat kanë nji të mirë: nuk dështojnë kurrë; në nji truell a në nji tjetër lindin. Kështu, çdo andërr që kam pas, konvergon në atë çka shkruej. Kam pas andërr me u ba astronom (studjues i yjeve), e tash jetoj në nji qytet pa qiell ky yjet s’i shoh as për qejf. Por tana këto dështime s’më pengojnë me shkrue për universin, si te poezia “Uniqueness”. Sot asht ditë e re, jo për universin…/ asht ditë e re për frymëshkretën e fateve tona qesharake… //Sot asht universi ma i vjetër nji ditë, por koha s’egziston për pafundësinë.
Universi asht nji dhe i pafundëm, pse po të ishte i fundëm s’do ishte nji. Por koha s’egziston për pafundësinë. Tash, që të gjitha këto të jenë të vërteta njikohësisht, duhet të egzistojë Zoti. Çdo argument i çuem në pasojat e mbrame prun te argumenti ontologjik… Siç e sheh, ka paradokse të holla (si janë paradokset filozofike) sikurse ka edhe paradokse të trasha (si janë paradokset shqiptare a ballkanike) – mendimin time e joshin të parat.
Andërr e mbetun në sirtar : regjizura. Por tue shkrue gjana të vogla për teatër jam edhe mikroregjizor, anipse jo edhe mizanskenist. I due shum zanatet, mjeshtritë. Vetë punoj banakier, që s’asht bash zanat. Kurse, gazetarinë nuk e due. Jo pse dyshoj te ndershmënia intelektuale e gazetarëve… Si mundesh me dyshue te ndershmënia intelektuale e dikujt, që s’ke dyshue kurrë se mund të jetë intelektual?!

A prisni dikë që ta keni në krah për gjithë jetën?

Këtë s’e kam mendue ende. Nuk e di, por di se unë due me iu ba krah letërsisë, jam shum i ndërgjegjshëm për këtë, shì pse ndërgjegjen time ia detyroj letërsisë.
Qofshi mirë!


Intervistoi: Doriana METOLLARI