Kur nxirret gozhda me gozhdë nastradini

Në replikën e tij ndaj shkrimit tim, Kur tradhëtohen Testamentet, jep një përkufizim për fjalën "snob" me të cilën merret më shumë se ç'duhet. Balili na fton të vëmë re: "fjala snob është një fjalë mysafire në gjuhën tonë dhe si e tillë është paksa e përkorë: ka pak përdorime, dhe nënkupton një njeri me sjellje e veprime të tepruara. Ka një ngarkesë të theksuar ideologjike, sepse përdorej veçanërisht gjatë Diktaturës për të shënjuar njerëz jashtë klisheve e standardeve socialiste". Balilit i ka mbetur ora në kohën e socializmit. Ky përkufizim është me të vërtetë i kufizuar në logosin simbas Dullës. Mjafton një kërkim në google shqip, dhe e vren sa përdoret ajo nga shqipshkruesit e sotëm dhe me çfarë konotacioni. Ky francezist gjatosh që shpërfaq një erudicion të rrejshëm që ia përgënjeshtron mungesa e gungës pra e përkuljes dhe e përultësisë para librit, nuk e din se snob është me prejardhje latine, dhe përdoret në të gjitha gjuhët e kulturës, prej Alaske deri në Kanada. Snob, është shkurtim i "sine nobilitate", "pa fisnikëri". Kësodore, po ta përdorim si folje, snoboj, ka kuptimin: nuk e trajtoj si të rangut fisnik, patric etj. Pse e përdori?

Problemi është i thjeshtë, në shkrimet e mia, pra në shtëpinë time, unë mund të përdor fjalët që dua, dhe simbas leximeve që bëj ndërkohë, e pranoj edhe ndikimin e gjuhëve të tjera. Balili, është më ambicioz se kaq, ai ngul ose "ngaful" simbas leksikut të tij, fjalët e veta në librat që përkthen. E kështu, ia bën bash si Nastradini që ngul gozhdën në shtëpinë e mikut. Kur të përfundojë puna te kadiu, ky, me gjyq, s'ka me mujtë me ia ndalue të hyrët në shtëpinë e mikut, pasi aty na paska një pronë (të shenjtë, të paprekshme, të paluajtshme!) Naser aga, që është pikërisht gozhda(t) e tij. 

Mandej Gjini ma ngatërron mbiemrin dhe ma bën Canaj, por para se ta bëjë këtë i fut një nga ato fap-fupet e tij.

Ka fjalë si snob, iluzion, refleks, koito, linçim, kritikë, etj., që janë terma ose skaje kulturore, pra gjinden në të gjitha gjuhët e kulturës. Këto s'kanë përse të shqipërohen. Sikundër fjala shqipe etnì, pra etnit, është në të gjitha gjuhët e kulturës e njejta.

Kunderën si romansier vazhdoj ta snoboj, mbasi në 100 romanet e mia të preferuara, nuk hyn asnjë roman i tij. Por kjo është çështje shijesh, ose de gustibus. Por n'esetë e mia të preferuara, hyjnë pa dyshim Testamentet.

B. Gj-së ia kënda shumë onomatopetë. Madje tek Kundera i tij, situata bëhet e "ububushme". Fjalëformimi i tij është krejt çudan, dhe i diskutueshëm, mbasi unë kur lexoj përkthimet e tij them: obobo! dhe jo ububu. Si unë e thonë shumica e shqiptarëve kur vënë duart në kokë.

Këso onomatopeshë gjinden me thasë tek të gjitha shqipërimet e tij, mirëpo ka një problem: këtij i stonojnë edhe onomatopetë.

Një fjalë tjetër me të cilën merret Gjini është koitoja, ose çiftimi. Unë si njeri me kulturë e lë në trajtë latine me "c" të shqipëzuar, koito. Mbasi kjo formë mundëson edhe një batutë mes humorit dhe filozofisë: coito ergo sum. Që është parodi e kartezianes: cogito ergo sum. Ia kam harruar autorin kësaj batute, por Kundera e ka parasysh. Për përkthyesin fatlum B. Gj., kjo është thjesht "pallimi", a thua se kemi të bëjmë me romanin "Femrat" të Charles Bukowsky-t, dhe jo me një traktat estetik. Përpos kësaj, është edhe çështje rrënje, koito, nuk është larg rrënjës shqipe "me kajt", siç përdoret ende sot në të folmen e Kosovës.

Mes nolistave të çedukuar në komunizëm gjinden shumë nga këta Sanço që shkruajnë e përkthejnë nastradinisht, që ia "kajnë nanën përkthimit". Një vërejtje me vend, në rastin e Gjinit, do ishte edhe kjo: në të folur, ai nuk ka nga këto onomatopetë veshtullore, kurse në të shkruar i përdor pa kursim. S'e kuptoj pse kjo skizofreni mes gjuhës së folur dhe të shkruarës? Përse në të folur është korrekt, kurse në punën letrare vendos kësi lëkura bananesh, a ogni piè sospinto? Përse gjuha e shkruar mund të bëhet pizza me mastiç? Përse gjithë kjo yndyrë sovjetike? Çfarë po grasaton me këto vajra, mos valle tanket? Ku don me shkue me kredon: ça passe ou ça casse?

Nga ana tjetër më kallëzon se qenkam ziliqar, se gjasme ai e paska përkthyer para meje. Jo, s'kam si me qenë ziliqar. Për faktin e thjeshtë se ai s'ia ka dalë. Sikundër s'ia ka dalë as tek Cioran-i, as tek Hrabali. Ai mund të thotë se e botoi i pari, por unë kam botuar në një vit më shumë përkthime se ç'ka botuar ai në njëzet vjet, prandaj, simbas logjikës së tij, i bie që me pasë zili veten, çka është e pamundur sikur jo bipolar po edhe polaroid krejt të jesh.

Në të vërtetë unë në këtë rast nuk pyes a pata fat unë, se fatin tim e shkruaj vetë. Dhe botoj aq libra sa dua. Pyes a patën fat lexuesit shqiptar.
Me Testamentet e Balilit, jo.
Pyes veten a kemi pasë ndonjëherë lexues më të mirë se sot, dhe a e kemi shërbyer atë më keq? Le të mendojmë vetëm për dhjetra mijërat që kanë studiuar jashtë e brenda dhe që njohin më së miri të paktën dy gjuhë. Ndërkohë që në Shqipëri bëhet akoma "mbrojta e gjuhës", një provim me pagesë, ku duhet të kalojnë edhe ata që kanë marrë larin jashtë. Sa të kurorëzuar me lar n'Oksford janë detyruar me mbrojtë anglishten e tyre para kuadrove të kalbur të katedrave të Tiranës? Kur oksfordianët mbrojnë anglishten para sorollopit të kuadrove, kush do t'i mbrojë ata nga injoranca sunduese në të gjitha nivelet e jetës shqiptare? Dhe kur situata është kjo, nga do t'ia fillojmë ndërtimit të qytetarisë së re shqiptare?

Të gjitha këto, janë pyetje në radhë të parë politike. Përkthimi vetë është punë politike, madje politike par excellence.

Përkthyesit si Balili veprojnë kështu: aty ku s'janë në gjendje të përkthejnë, ngaqë s'e marrin vesh, aty "shqipërojnë" (pra përdorin liçencën poetike). Ka prej këtyre shqipëruesve që përdorin gërshërën dhe presin paragrafë të tërë, aty ku s'munden as të përkthejnë (për mungesë kulture) e as të shqipërojnë (për mungesë frymëzimi, në këtë rast). Të paktën B. s'bën pjesë akoma ndër këta. Ky stil është aberracion i shkollës noliste të sovjetizuar nga censura komuniste.
Shkolla e re e përkthimit në të vërtetë po ndjek gjurmët e Petro Zhejit e jo të Nolit. Pra stilin e Don Kishotit pjesa II, jo pjesa I. Kushtet janë pjekur për këtë.

Ndërkohë, Gjini duhet thjesht të korrigjojë gabimet siç ia kam rreshtuar falas dhe të më konsultojë për qindra gabimet e tjera që ka bërë tek Testamentet.

S'është hera e parë që në sportin ambicioz të përkthimit, agonisti zgjedh të ndeshet me një rrip të zi të letërsisë (Kundera), ndërkohë që për vete është niveli i ushkurit.